Vekas viktigaste: Skuleval, snus og rekordvarme

Høgre vann skulevalet

Elevar frå 391 vidaregåande skular har stemt i forkant av årets kommune- og fylkestingsval.

Tysdag 5. september var valresultatet klart: Høgre og Frp var dei store vinnarane.

Skuleelevane har stemt som om det var fylkestingsval. Både Høgre (21,9 %) og Frp (19,6 %) gjekk kraftig fram samanlikna med skulevalet for fire år sidan.

Sist gong Høgre var det største partiet ved eit skuleval var i 2013.

I etterkant var det Unge Høgre-leiar Ola Svenneby sin kommentar «eg trur vi kan erklære generasjon Greta Thunberg død», som fekk mest reaksjonar.

Onsdag tok Svenneby til plattforma X/Twitter, for å moderera utspelet sitt:

🧵Tråd om Greta. Rekker ikke svare ut alle, så gjør et forsøk her:

Både form, formidling og timing ble gal i år. Tar selvkritikk på det. I tillegg til at budskapet verken kom frem eller var nyansert nok for mange. 1/

— Ola Svenneby (@OlaSvenneby) September 6, 2023

Sjå alle resultata frå skulevalet 2023 i grafen under:

(Biletet er frå då Ola Svenneby vart vald til leiar for Unge Høgre i oktober 2020. Foto: Unge Høgre)

Mexico avkriminaliserer abort

Den mexicanske høgsteretten har slått fast at abort skal avkriminaliserast i landet, og at alle lovforbod mot abort strider mot grunnlova. Det kjem to år etter retten slo fast at abort ikkje kunne vere ulovleg i ein nordleg delstat i landet.

Sidan då har det vore større juridisk arbeid for å få avkriminalisert abort i heile landet.

Domstolane i dei forskjellige delstatane må difor følgje høgsterett, men det er fleire enkeltforbod forskjellige stader i landet som må fjernast etter kvart. Tidlegare høgsterettsdommar Olga Sánchez Cordero seier avgjerda til høgsterett leiar mot «eit meir rettferdig samfunn der alle rettar blir respektert,» og ho har bedt regjeringa om å kome med lovgiving som tek omsyn til avgjerda.

Samstundes er ikkje alle nøgde. Fleire grupper har signalisert at dei ikkje kjem til å slutte å kjempe mot at tilgang til abort blir auka.

(Foto: Malvestida via Unsplash)

Proud Boys-leiar dømd for storminga av kongressen

Enrique Tarrio er den som til no har fått strengast straff knytt til storminga av kongressbygningen i Washington DC 6. januar i 2021. Tarrio skal sitja inne i 22 år.

Tarrio er leiar for den høgreekstreme nyfascistiske gruppa Proud Boys som vart verdskjende i 2020, då dåverande president Donald Trump bad dei «trekka tilbake og stå klare». Gruppa er rekna som ein terrororganisasjon i Canada og har teke del i fleire valdelege hendingar.

Tarrio var ikkje sjølv til stades under angrepet på kongressen, men var svært aktiv i å henta fleire folk til hovudstaden.

I retten nekta forsvararane for at hendingane den 6. januar var ein organisert innsats, og påstod heller at medlemmane deltok spontant i angrepet.

– Dagens straffeutmåling demonstrerer at dei som forsøkte å undergrave arbeidet til det amerikanske demokratiet blir haldne kriminelt ansvarlege, sa FBI-direktør Christopher Wray om dommen.

(Biletet er frå ein demonstrasjon Tarrio deltok på i 2020. Foto: AP Photo/Allison Dinner)

Rekordvarm sommar

Den nordlege halvdelen av kloden har hatt ein rekordvarm sommar, ifølgje EU-forskarar. Tal som vart lagt fram onsdag viser at august vart rekordvarm, noko som følgjer ein rekordvarm juni og juli.

Det vil seie at den nordlege halvkula i år har hatt ein sommar som er varmare enn på om lag 120 000 år.

– Klimasamanbrotet har byrja, åtvarar FNs generalsekretær António Guterres.

Han seier at planeten har stått på «småkoking» denne sommarsesongen. EU-forskarane har sagt at 2023 no ligg an til å bli det varmaste året som nokon gong er registrert globalt.

(Biletet er frå skogbrann på Rhodos i sommar. Foto: AP Photo/Petros Giannakouris)

Ny studie viser til samanheng mellom bruk av snus og fleire formar for dødeleg kreft

Ein vitskapleg studie viser at bruk av snus kan leia til meir enn dobla risiko for utvikling av enkelte typar kreft.

Studien er utført av Folkehelseinstituttet, Kreftregisteret og Statens arbeidsmiljøinstitutt og er ein gjennomgang av tidlegare forsking på området. Rapporten stadfestar at ein med meir enn låg tillit kan seia at det finst ein samanheng mellom snusbruk og auke i risiko for utvikling av spesielt to typar kreft.

• Faren for matrøyrkreft blir tredobla frå 0,016 prosent til 0,055 prosent
• Faren for kreft i bukspyttkjertelen blir dobla frå 0,072 til 0,15 prosent

– Vi veit at snus inneheld stoff som er kreftframkallande. Det har vore vanskeleg å dokumentera at nikotin i seg sjølv gjev kreft, seier Bendik Brinchmann, forskar ved Statens arbeidsmiljøinstitutt, til NRK. 

KrF-leiar Olaug Bollestad ber helseministeren agera på beskjedane i studien.

– Det er alvorlege kreftformer snus no viser seg å auka risikoen for, og det må helseministeren ta på alvor, seier Bollestad til VG.

Eit av tiltaka Bollestad føreslår er tydlegare merking av snusboksar om at vara er helseskadeleg, der det i dag står at den kan vera helseskadeleg.

(Foto: Andrea Rygg Nøttveit)

✨Lyspunkt✨: 2000 nashorn blir slopne fri

Ei konserveringsgruppe i Sør-Afrika har annonsert at dei kjem til å sleppe 2000 stumpnashorn fri i løpet av dei neste 10 åra. Dyra kjem frå ein nashorngard, Platinum Rhino, som var oppe til auksjon i vår.

Då ingen kjøpte garden klarte konserveringsgruppa å sikre middel til å overta både dyra og landområdet. Målet deira er no føre tilbake nashorna til ein vill tilstand. Stumpnashorna er på den internasjonale raudlista som nær truga.

(Illustrasjonsfoto frå Botswana: Jessica Bateman via Unsplash)