Då eg var 20: Forfattar og forskar Wencke Mühleisen avviste A4-livet

– Ta det ein tanke roligare, lille venn. Ver varsam med overskriding både av dine eigne og andre sine grenser. Hugs at du ikkje er åleine.

Det er rådet forfattar og forskar Wencke Mühleisen hadde gjeve sitt 20-årige seg, om ho skulle møtt ho.

66-åringen har mange jarn i elden. Ho er utdanna medievitar og forskar til dagleg på kjønn og seksualitet, har lang fartstid som performance-kunstnar og har skrive fleire bøker – både innan sakprosa og skjønnlitteratur.

Omslag: Gyldendal

Mühleisen har mellom anna skrive om si tid i det kontroversielle austerrikske Friedrichshof-kollektivet, som praktiserte fri sex og avviste idealet om kjernefamilien. Mühleisen braut med kollektivet i 1985 etter å ha vore med i ni år, og varsla då om forholda i kollektivet.

No er ho aktuell med sin nyaste roman Redd deg selv, lille hjerte om kjærleik og truskap i eit vaksent parforhold.

NRK sin meldar skildrar romanen som «klok, naken, vittig og sår» og VG-meldaren trillar femmar på terningen og slår fast at Mühleisen er ein forfattar det er verd å følgje med på.

Men i 1973, då Wencke Mühleisen var 20 år gammal var det teaterverda som fengde ho mest:

Kor var du då du var 20?

I 1973 slutta eg meg til ein dedikert gjeng unge menneske i Tønsberg som ville arbeide med eksperimentelt teater.

Teatergruppa heitte Thesbiteateret som som vart starta i 1972 av den italienske regissøren Gianni Lepre, og er Noregs eldste gjenlevande friteater.

Hugsar du kva som skjedde det året?

Det eg framfor alt hugsar, er at 1973 framleis var i Vietnamkrigens teikn.

Politisk engasjert som eg var på venstresida, var Vietnamkrigen denne tidas forferdande og samlande symbol på USA si imperialisme og ekstreme maktmisbruk mot eit lite land, med massedød til følgje.

Amerikanske studentar på veg til ein demonstrasjon mot Vietnamkrigen i 1965. Foto: uwdigitalcollections / Wikimedia Commons/ CC BY 2.0)

Kva las du/såg du på/lytta du til?

For meg har det å lese vore avgjerande for å forstå meg sjølv og verda. Eg har lese og lese sidan eg var seks. Litteratur som livsfølgjesvein, terapeut og tankeutviklar.

Å spegle eigne erfaringar i litterære skildringar kan vere radikal hjelp til å kome ut av kjensla av å vere åleine og finne attkjenning, trøyst og ikkje minst utviding av eigne ofte fastlåste førestillingar.

Også er jo litteraturen verdsbiblioteket og den tråden som held saman notida med fortida, og hjelper oss å halde på kunnskap og innsikt, og ikkje berre vere virrande døgnfluger. På den måten kan vi våge å utfordre det eksisterande i samtida. Eg elskar å lese for å få tankehjelp.

I 2007 vart Doris Lessing den ellevte kvinna og den eldste gjennom historia som har fått Nobels litteraturpris. Foto: Doris Lessing: Garoa/Flickr/CC BY 2.0

Så på den tida las eg truleg The Golden Notebook (1962) av den seinare Nobelprisvinnande forfattaren Doris Lessing. Den handlar om indre og sosiale samanbrot og undersøker mellom anna disiplinering av medlemmar i det kommunistiske partiet i London, den seksuelle frigjeringa sine følgjer for kvinner og feminismen si store utforringar av kjønnsnormer og makt.

I 1973 gav Erica Jong ut romanen Fear of flying. Den las eg med bankande hjarte. Frykta for å fly tener som ein metafor for den kvinnelege hovudpersonen si djupe frykt, men trang til å frigjere seg frå det tradisjonelle borgarlege ekteskapet sine kvinneundertrykkjande roller. På same tid er tittelen ein metafor for frykta, men også den uimotståelege lysta til å utforske og frigjere eigen seksualitet.

Korleis var kvardagen?

Skiljet mellom arbeid og fritid, kvardag og heilagdag, eksisterte typisk ikkje for oss som brennande gjerne ville utforske og endre korleis ein gjer teater.

Vi kom strøymande frå våre små krypinn og bufellesskap og møttest kvar formiddag i ledige og lause klede, i eit lokale vi leigde i eit smug i ein gammal trebygning. Der jobba vi intenst med improvisasjonsteknikkar, utforsking av kroppens uttrykksmogelegheiter og gruppedynamiske øvingar.

Å jobbe med teater er på same tid ei utforsking av sjølvet og alt som skjer i møte med andre menneske. Teater er sjeldan heilt fullført, redigert og finpussa til eit ferdig profesjonelt produkt ein kan selje, som så kan verte avspelt som ein identisk kopi eller gjentaking. Ved kvar framføring står så og seie alt på nytt på spel.

Teater på sitt beste er eit levande møte med det tenkande, følande og sveittande mennesket si sjel og kropp – som representant for oss sjølv og fellesskapet. Skodespelaren knyter til det rørande feilbarlege og trengande som bind oss saman, men også det virtuose og visjonære, eller grufulle, grensesprengande og potensielt revolusjonære.

I tråd med tida, 1970-talets vilje til oppgjer med nedstøva institusjonar og normer, sette vi oss føre å overskride eksisterande teaterkonvensjonar og eksperimentere fram nye former. Dette kravde dedikasjon, mot og risikovilje frå dei unge søkjande og ikkje så lite usikre teaterspirane.

Hugsar du 20-årsdagen din?

Ingenting!

Kva er det sterkaste minnet frå då du var 20?

Hm … når eg tenker på dette første året i Thesbiteateret, er det snarare som ein collage strøymer gjennom meg. Bilete av kor brennande engasjerte vi var, eg var.

Fellesskapet i å eksperimentere med teater saman. Men eg hugsar også all usikkerheita og frykta for å ikkje strekke til, konkurransen mellom oss. Kampen mellom prestasjonsangst og svevande ambisjonar. Men også det fantastiske med å stå på scena saman og få respons på det vi har sveitta for å få til.

• Les også om korleis det er å vere skodespelar i dag: – Eg forventa at det kom til å bli veldig hardt arbeid, men også det beste eg kunne tenkte meg, seier Heddapris-nominerte Reidun (25)

Visste du kva du skulle bli i livet?

Nei, det gjorde eg ikkje. Eg hadde snarare svevande førestillingar, fylte av ubestemmeleg søken og lengt.

Dette var ikkje så lett ettersom eg både var i opposisjon til den konvensjonelle A4-livsvegen, med dei påkravde haldepunkta: utdanning, familiedanning, barn og arbeid.

Samstundes hadde eg veldig vage førestillingar om korleis eit anna liv var mogeleg. Eg «visste» berre at eg ville drive med «kunst og sånn». Og at eg ville «noko anna» og meir, enn dei overleverte livsfortellingane i den eksisterande samfunnsmodellen.

Hugsar du korleis du tenkte om livet og om framtida?

Det som er vemodig og rørande å tenkje på frå min 66-årige ståstad, er den både vitaliserande, men òg skremmande kjensla frå den gong, av at alt faktisk låg ope, at det eksisterte endelause mogelegheiter, om eg berre var i stand til å gripe dei.

Sjølv om eg rasjonelt sett visste at alle menneske må døy, tenker eg at eg trudde at tida var ein vidopen, endelaus lang veg, der det alltid ville vere mogeleg å ombestemme seg, prøve på nytt.

Det trur eg jo ikkje lenger no, når eg er smerteleg klar over at tidshorisonten og valmogelegheitene er avgrensa, som det heiter.

Kva ville du tenkt om du no møtte deg sjølv som 20-åring?

Tja. Eg trur eg ville verte rørt av hennar store ønske om å søkje vekst, meining og fellesskap. At ho forsøkte, og i små glimt lukkast i, å gjenoppfinne seg sjølv og livsmåtar saman med andre.

Så ville det nok vore noko sårt å vere den som no veit at det å leve også inneber så mange feilsteg, tap og nederlag.

Det var godt 20-åringen ikkje visste om det den gongen, for så hadde ho kanskje ikkje våga eller orka det ho måtte.

• Les også rådet Marta Breen ville gjeve seg sjølv: «Dei gamle gubbane er diverre ikkje interessert i deg fordi du er ein så morosam og smart samtalepartnar»

I 1996 gjekk Marta Breen på Romerike folkehøgskule og var ivrig etter å kome i gang med vaksenlivet. Foto: Privat/Maria Gossé