Åtvarar mot krise for demokratiet: Ønskjer ny maktutgreiing

Åtvarar mot krise for demokratiet

For 17 år sidan la professor Øyvind Østerud fram konklusjonane til Makt- og demokratiutgreiinga. Mykje har skjedd sidan den gong. I 2004 kom Facebook, og i 2016 valde amerikanarane ein president som styrer landet gjennom Twitter.

Øyvind Østerud er professor ved Institutt for statsvitskap ved Universitetet i Oslo. Foto: UiO

Øyvind Østerud meiner utviklinga av digitale medium har vore heilt sentral for utviklinga av demokratiet vårt dei siste åra.

– Meiningsdanninga og debatten blir meir fragmentert, polarisert og kjensleladd. Sjølv dei trykte media skjelar meir til «likes». Aksjonistar på særområde får sterkare gjennomslag på grunn av kor einsidige dei er og temperaturen deira. Dette fortener ei utgreiing, seier Østerud til Framtida.no.

Eit anna viktig spørsmål er korleis internasjonaliseringa er gått vidare og vingeklippar folkevalde organ, ifølgje Østerud.

• LES OGSÅ: Hatytringar aukar i omfang: – Ein farleg tanke at ord ikkje skadar

Ønskjer ei saksretta maktutgreiing

Leiaren av den siste maktutgreiinga vil ikkje tilrå ei så generell og brei makt- og demokratiutgreiing som den førre.

– Det blir for spreitt og ufokusert, med ein springande og tilfeldig debatt. Eg ville heller ha ei meir saksretta og konkret utgreiing på bestemde område, skriv professor Øyvind Østerud til Framtida.no på e-post.

Ein av hovudkonklusjonane frå Makt- og demokratiutgreiinga frå 2003 var at det representative folkestyret er svekka i alle ledd. Samtidig aukar makta til rettssystemet.

Dåverande statsminister Kjell Magne Bondevik (KrF) fekk sluttrapporten frå professor Øyvind Østerud (t.v.) 26. august 2003. Foto: Bjørn Sigurdsøn / SCANPIX

• LES OGSÅ: Kan ei borgarforsamling visa vegen ut av klimakrisa? Seks av ni ungdomsparti er positive

Krise for demokratiet og den offentlege samtalen

Andre helga i september skal Østerud innleia på Skjervheimseminaret under spørsmålet: Er demokratiet og den offentlege samtalen i krise i Noreg?

– Krisa ligg særleg i temperaturen i sosiale medium, som kan skremma nokon frå å delta. Debatten blir einsidig og aksjonsprega. Krenkingskulturen, med ønske om å nekta meiningsmotstandarar å komma til orde, får overtak på kostnad av meiningsutveksling, forklarar Østerud.

Førre maktutgreiinga tok også for seg påverknaden til internett på demokratiet. Allereie då var det fleire sosiale medium i bruk, sjølv om dei ikkje hadde i nærleiken så mange brukarar som dei me kjenner i dag.

I boka Farvel til folkestyret? åtvara forskarane Tommy Tranvik og Per Selle mot at internett, meiningsmote og sanntidsorganisering kan gjera at samfunnsgrupper koplar seg frå samfunnet og dei institusjonane som bestemmer utforminga av samfunnet, samtidig som grunnleggande konfliktlinjer gradvis forsvinn og blir neglisjert i ei standardisert offentlegheit.

Sosiale media, internett, massemedia og sanntidsorganisering er med på å auka farten på den politiske samtalen. Klarer det representative demokratiet å henga med?

– Det representative demokratiet har vanskeleg for å takla debatten på sosiale medium – folkevalde kan bli meir gjenstand for påverknad frå høgrøysta mindretal framfor å styra i kraft av å vera valt, seier Østerud.

– Kor alvorleg meiner du krisa for demokratiet og den offentlege samtalen er no, samanlikna med tidlegare?

– Eg trur nok at krisa er meir akutt, men det bør undersøkast nærare.

– Kva er det mest positive som har skjedd for demokratiet dei siste tiåra?

– Det mest positive er fleire kanalar for innverknad nedanfrå, sjølv om dette samtidig har ei skuggeside i form av ekkokammer (dialog mellom meiningsfellar) og fragmentering.

• LES OGSÅ: Når bussete blir burka: – Facebook gjer oss dummare

– Ingen har funne svar på utfordringa

Polariseringa i politikken, fragmentering og populisme har ført fram autoritære krefter i fleire land, både i Polen, Ungarn og USA. Demokratiske institusjonar blir konfrontert med stadig nye utfordringar. Korleis påverkar det som skjer i andre land demokratiet vårt i Noreg?

– Demokratiet i Noreg er ikkje direkte påverka av utviklinga i andre land, men indirekte gjennom dei same påverknadene frå nye medium og internasjonale avgjerdsorgan.

– Finst det døme på måtar demokratiet kan utviklast på, slik at det vil takla denne krisa betre?

– Nei, dette er på mange måtar ei ny utfordring som ingen heilt har svaret på.

• LES OGSÅ: – Politikarane må bli obs på farane ved overvakingsøkonomien

SV-nestleiar Torgeir Knag Fylkesnes meiner vi står i fare for å bli industriarbeidarar for Facebook og Google, der vi både produserer og er råstoffet. Illustrasjon: Colourbox