I rampelyset til mamma

Tosiku (17): – Mamma har sagt vi skal bu utandørs i tre år til

Kva gjorde du då du var sytten? Fylte du dagane med skulearbeid for å sikre deg plass på draumestudiet? Festa du i helgane? Hadde du kjærast?

Tosiku Kusui frå Taiwan er nesten som syttenåringar flest. Ho går siste året på vidaregåande skule, men har ennå ikkje bestemt seg for om ho vil studere eller ei. Ho høyrer på rap-musikk og ser på «Riverdale» på Netflix. Ho har ein Instagram-konto der ho postar bilete av seg sjølv som held små spritflasker og ei lommebok med ein avbilda marihuana-plante på. Ho lever dei opprørske tenåra.

Men Tosiku har ikkje foreldre til stede å vere opprørsk mot, fordi foreldra sjølv er i opprør med staten.

• LES OGSÅ: Difor reiste vi til Taiwan

Provisorisk heim

I august 2016 stod president Tsai Ing-wen framføre representantar frå Taiwans urbefolkning og beklaga for måten deira folk har blitt behandla på dei siste fire hundre åra.

– Eg håpar, med heile mitt hjarte, at dagens unnskyldning vil sette dette landet og heile folket på ein veg mot forsoning, sa Tsai.

Då Tsai Ing-wen eit par månadar tidlegare blei innvia som president, stod Tosiku si mor, Panai Kusui, smilande ved hennar side. Det blei fotografert, og Panai har pryda heimen sin med biletet. Ho har kopiert det opp i fleire eksemplar på storleik med ein reklameplakat, og med eit enkelt kinesisk teikn stempla på det; «løgnar».

• LES OGSÅ: – Eg bryr meg ikkje om Kina. Eg publiserer det eg vil

I februar i fjor godkjende Tsai Ing-wen ein ny regel om den taiwanske urbefolkninga sine landområde. Regelen hadde lenge vore under vurdering, men den vekte store reaksjonar då den endeleg tok til å gjelde. Av dei 18 tusen kvadratkilometrane som først vart lova urbefolkninga, blei det til slutt berre frigjort 8 tusen kvadratkilometer land. Styresmaktene hadde nemleg bestemt å frita privat eigedom frå regelen.

Eg meiner, kor skulle dei sove liksom?

Rundt 2 prosent av Taiwans innbyggjarar høyrer til urbefolkninga, og utgjer om lag 500.000 av den totale befolkninga på øya. Tosiku sine besteforeldre høyrer til Amis og Puyuma-folket, to av totalt 16 anerkjente urfolk på Taiwan. Og den nye regelen om urfolkets landområde gjorde Tosiku si mor sint. Så sint at ho flytta frå dottera si.

Panai drog frå heimbyen Taidong i sør til hovudstaden Taipei i nord. Dagen den nye land-regelen byrja å gjelde, strøymde Panai og hundrevis av andre demonstrantar ut på gata framføre presidentheimen i protest. Men då dei andre demonstrantane gjekk heim, blei Panai verande og slo leir i det som skulle bli hennar nye heim.

Tre år utandørs

Når dette magasinet blir publisert, har Panai budd utandørs i 363 dagar. Sidan Tosiku framleis går på skule, har ho berre høve til å besøke mora i Taipei når ho har fri. Og slik det ser ut no, betyr det at Tosiku må tilbringe dei neste tre sommarferiane, vårfestivalane og månefestivalane hjå mora sin provisoriske leir utanfor ein t-banestasjon.

– Når mamma først byrja å demonstrere i fjor, forklarte ho kva det handla om utan at eg heilt forstod kva dei eigentleg gjorde. Eg meiner, kor skulle dei sove liksom? Det var framleis iskaldt ute, fortel Tosiku. Ho snakkar engelsk lik ein afro-amerikansk rap-artist, og har ein djup og lågmeldt stemme med ein syngjande slang. Ho drar på vokalane, og bruker ofte ord som y’all, like og you know.

Tosiku Kusui (Foto: Amanda O. Berg)

– Men den første sommaren eg fekk reise til Taipei og oppleve det sjølv, forstod eg det. Det er ikkje meininga at morsmålet mitt skal vere kinesisk. Men eg kan ikkje snakke morsmålet mitt, ikkje mamma heller. Så eg vil gjere noko, eg vil hjelpe til. Sjølv om eg synest denne protesten er litt sånn, heilt OK, berre.

Skal du bort å røyke no?

Etter kinesisk nyttår og vårfestivalen er over, skal Tosiku reise tilbake til Taidong og tilbake til skulebenken. Ho bur aleine i familien sitt hus utanfor byen, og når ho saknar mora pleier ho å ringje ho på Skype.

– Av og til er det deilig å bu aleine óg, fordi då er det ingen som fortel meg kva eg skal gjere. Men eg har innsett at når ingen seier kva eg skal gjere, veit eg heller ikkje kva eg må gjere. Så huset ser ut som eit einaste stort rot.

• LES OGSÅ: #MeToo-kampanjen slo ikkje an på Taiwan. Jane Lu og Estelle Chiu fann ein annan måte å støtte kvinner på

– Men eg er vant til det, legg ho til. Når Tosiku er i Taipei, er rutinane heilt forskjellige.

– Eg pleier å vakne i 11-12 tida på føremiddagen, men viss eg har ansvar for å kjøpe frukost, står eg opp i ni-tida. Resten av dagen ser eg på Netflix på iPhonen, ler ho.

Det hender Tosiku får besøk av vener, men ho forlèt sjeldan leiren. Skal ho på do, brukar ho det offentlege toalettet på t-banestasjonen. Skal ho dusje, får ho kome til Greenpeace sit kontor like ved. Og mamma Panai har mange formeiningar om kva Tosiku skal og ikkje skal gjere.

– Skal du bort å røyke no? ropar Panai strengt etter Tosiku medan vi intervjua ho.

Panai arrangerer opp til fleire arrangement i veka. Ho held songkurs og foredrag, alt for å auke medvitet om situasjonen til urfolket. Av og til pleier Tosiku å hjelpe til ved å styre PowerPointen. Andre gonger set ho seg til sida og held på med mobiltelefonen.

https://vimeo.com/256933399

Forskjellig

Panai er ein kjend folkesongar, og mens vi er der sett Tosiku seg ned i ein campingstol og tar fram gitaren hennar. Ho nynner nesten lydlaust medan ho klimprar på strengene. Brått hevar ho stemma og syng refrenget til Radiohead sin «Creep» av full hals. Ho har nettopp fortalt at ho føler seg annleis enn klassekameratane sine.

– Sidan eg var liten har eg vore med mamma på protester. Det har gjort at mine meiningar har blitt litt annleis enn det andre folk meiner. Viss alle andre meiner sånn og sånn, og eg ikkje er einig, blir eg erta. Fordi eg er annleis.

• LES OGSÅ: Dette opprøret gav grobotn til teknologisk demokrati

Er det verdt det?

– Vi har prøvd alle andre metodar for å få presidenten si merksemd, utan hell, fortel Panai.

– Difor sit vi her ennå. Vi gir ikkje opp. Eg håpar at Tosiku ser at uansett kva ho synest er viktig i livet, er det viktig å følgje det. Følgje kallet. I framtida, når Tosiku finn noko ho synest det er verdt å kjempe for i livet, vil eg støtte henne fullt ut. Uansett om det er skremmande eller ei. Eg håpar det går andre vegen òg, at Tosiku støtter meg.

Tosiku føler seg ikkje pressa til å delta i mora sin protest. Ho har lyst å hjelpe til, ho veit berre ikkje heilt korleis.

– Tidlegare i haust besøkte mamma ein musikkfestival i Taidong. Ho selde platene sine der og eit par rekvisittar med slagordet til demonstrasjonen; «ingen er outsiderar». Dagen etter hadde fleire i klassen min kjøpt handkle med slagordet på, og dei kom til meg å spurde meg om protesten. Eg blei skikkelig forbausa, eg berre «wooooow».

Tosiku kviskrar det siste ordet for å vise begeistringa si. Men i det siste har ho følt ho sit fast. Klassekameratane ser ikkje ut til å bry seg noko særleg. Og mora bur ennå utanfor t-banestasjonen i Taipei. Ho har lite tru på at det vil gi resultat.

– Mamma har sagt ho skal bu her i minst tre år til, fram til presidenten blir bytta ut. Eller til noko blir gjort med saka. Men fram til no har korkje presidenten eller styresmaktene gitt respons. Dei berre let som dei ikkje ser oss, ikkje høyrer oss.

– Er det verdt det?

– Nei, svarar ho.

Denne saka er ein del av prosjektet «Jordbær-republikken Taiwan», gjort i samarbeid med Universitas med støtte frå Fritt Ord. Les fleire saker frå prosjektet her!