«Vår personlege helse har blitt eit evig prosjekt, der vi skal optimalisere, booste og detoxe»

Dette er eit meiningsinnlegg og gjev uttrykk for skribenten sine eigne haldningar.

Teksta var først publisert på nettsidene til Rådgivning om spiseforstyrrelser (ROS) og er gjengjeve med løyve frå forfattaren.

Dersom du brukar eller har brukt online dating-tenester, har du nok sett dei: alle bileta av kvinner og menn som poserer på fjelltoppar, på tur med ski på beina eller fiskestong i handa. Ifølge organisasjonen Norsk Friluftsliv fremmer tre av fem brukarar seg sjølv som friluftsinteressert på datingtenester. 

Datingrådgjevar Ane Hagen seier at dette er ein trend som kjem av at vi er stadig meir opptekne av helse og å framstå som sunne. «Vi ønsker å fremme at vi tar vare på oss selv og de indre verdiene, og den sunnheten og friskheten et slikt bilde viser», sa ho til NRK i 2020.

For mange handlar altså friskusbileta mindre om å vise fram ei interesse eller ein lidenskap, og meir om å vise fram eit visst image.

Friluftsliv er trendy, og eit toppturbilete er meir enn eit bilete. Det gir inntrykk av ein person som har tid, krefter og pengar nok til å bruke på flotte turar og ekspedisjonar. Rett og slett ein person med høg sosial status.

Legg til jaget etter likes, og plutseleg har friluftsliv fått eit konkurranseelement

Frilufts-Instagram er stort, og det er imponerande. Dramatisk natur, storslegne utsikter og mykje utstyr som eg måtte spart i månadsvis for å få råd til. Det ser sjeldan særleg lågterskel ut. Legg til jaget etter likes, og plutseleg har friluftsliv fått eit konkurranseelement. Ikkje berre skal ein gjere det, det skal også sjå bra ut.

Johanne S. Refseth, som kallar seg @psykologmedsovepose på Instagram, problematiserte nyleg dette i ein bloggpost:

«Da jeg startet i 2015 var Insta en gave. Jeg traff likesinnede, fikk inspirasjon og lærte masse om hvordan man skal drive friluftsliv. Sakte, men sikkert snek det seg midlertidig inn noe annet: rushet som kom når et bilde slo an eller og nedturen når det gikk dårlig. Hva var galt med det bildet? Var det feil motiv, skulle jeg tatt en selfie i stedet, kanskje solnedganger ikke slår til lenger?»

Det er store sosiale helseforskjellar i Noreg, særleg mellom utdanningsgrupper. Ifølge Folkehelseinstituttet er forskjellane aukande, spesielt blant kvinner. I Oslo er forskjellen i forventa levealder inntil åtte år mellom bydelane. Det er ikkje tilfeldig.

Helsa vår handlar nemleg ikkje berre om individuell vilje, interesse og moral. Ho handlar like mykje om oppvekst, levekår og politikk. Samtalen om og romma tileigna velvære er i stor grad øyremerkt menneske med økonomiske og sosiale privilegium. Det er dyrt å trene på treningssenter, drive med sport, ete fersk og sunn mat og reise på retreats. Mange har rett og slett ikkje råd til å delta.

På mange måtar har helse gått frå å vere noko vi har til noko vi gjer, og det er ekstremt individualisert.

Omgrepet «healthism», definert av Robert Crawford på 80-talet, rommar den kulturelle trua på at helse er eit val og ei moralsk plikt. Helseproblem og sjukdom er derimot individuelle saker. Ved å dyrke personleg helse kan ein oppnå velvære. Slik hevdar Crawford at ein hevar helse opp til å vere ein «superverdi» – ein metafor for alt som er godt i livet. 

Det er også knytt ei form for moralisme til det å vere sunn. Ifølge lingvist Maxine Ali, som eg har stor glede av å følgje på Instagram, fører «healthism» til stigma og helserelatert skam, som igjen kan gjere at menneske unngår eller utset å oppsøke helsehjelp. Dersom ein er personleg ansvarleg for eiga helse, er det jo eit personleg nederlag å bli eller vere sjuk. Då har ikkje innsatsen vore god nok. 

Vi tenkjer velvære i alt vi gjer. Det har blitt ein livsstil meir enn einskildval

Ifølge The Global Wellness Institute var den globale velværeøkonomien verd 4,4 trillionar dollar i 2020. Vi tenkjer velvære i alt vi gjer. Det har blitt ein livsstil meir enn einskildval ein tek gjennom dagen, som å gå ein tur eller ete ei gulrot. Velværeindustrien er lukrativ, i vekst og ikkje så reint lite problematisk.

Takka vere Internett har avstanden mellom fornuftige helse- og velværetips til antivitskapleg skremselspropaganda blitt kort. Dette har eg opplevd sjølv, i løpet av ein periode då eg, midt i tilfrisking etter eit tiår med bulimi, gav meg veldig hen til yoga og grøne smoothies.

Jo fleire sunnheitsbloggar eg las, jo fleire fiffige idéar tok eg til meg

I byrjinga var dette heilt fint, og på ingen måte farleg, men jo fleire sunnheitsbloggar eg las, jo fleire fiffige idéar tok eg til meg. Eg begynte å bli veldig mistenksam til sukker og gluten. Bloggarane sa jo at sukker var like farleg som heroin!

 

Grønsaker som vaks under bakken burde eg heller ikkje ete, noko eg aksepterte utan heilt å forstå grunnen. Eg brukte store delar av studentbudsjettet mitt på Sunkost og Helios, for det dukka stadig opp nye tips om mirakuløse frø og pulver eg burde prøve. Blant dei var Spirulina, som eg ikkje kunne fordra, men likevel drakk i mengder.

Klorofyll skulle eg også ha drukke, sa dei, men så langt kom eg aldri. Brått forstod eg nemleg kva som heldt på å skje. I min søken etter velvære heldt eg igjen på å skape fiendebilete av mat.

Eg, som hadde brukt årevis på å kome meg ut av eteforstyrringa, hadde no begynt å bli redd for mat igjen. Redd for heilt vanlege matvarer, som kveitemjøl – eller gift, som velværebloggarane kalla det. Eg var på veg inn i ein ny form for restriksjon, sjølv om motivasjonen denne gongen var ein annan enn då eg utvikla anoreksi i tenåra.

Eg takka for meg i velværebloggosfæren kort tid etter det. I ettertid er eg svært skeptisk til alle som snakkar om mat på måten desse bloggarane gjorde. Alle som kallar mat for giftig, farleg eller søppel – eller som på andre sida framstiller visse typar matvarer som mirakelmiddel. Alle som vil selje meg noko, gjerne til stive prisar.

Det er ikkje, og skal ikkje vere, så vanskeleg med mat.

Det er ikkje, og skal ikkje vere, så vanskeleg med mat. Med ein gong ein begynner å sjå ned nasen på dei norske kosthaldsråda – dersom det ikkje handlar om spesifikke intoleransar og allergiar – handlar det for meg ikkje om helse lenger, men om status, merkevarebygging og identitetsmarkering. 

Velværekulturen har mykje til felles med diettkulturen. Ein skal passe på kva ein et, og helst unngå visse typar mat. Det er veldig «flinkt». Det store fokuset på «detoxing», det vere seg via te, juicefaste eller tarmskyljing, minner meg om den velkjente reinsinga som høyrer til diagnosen bulimi. Handlingar du gjennomfører for å bøte for dine synder. Kroppen skal vere rein. Du skal vere tynn. Då blir du verdig. Då får du skryt på Internett.

Kroppen skal vere rein. Du skal vere tynn. Då blir du verdig.

Vår personlege helse har blitt eit evig prosjekt, der vi skal optimalisere, booste og detoxe, alt for å oppnå status og velvære. Når i tillegg naturen, som for mange er ein stad der ein hentar seg inn og finn påfyll, har blitt nok ein arena der ein skal dokumentere, vise seg fram og sanke status, kjenner eg at eg blir utmatta. 

Helse treng faktisk ikkje å handle så mykje om pengar, status, ting og presentasjon. Vi kan gjere det enklare – og vi kan sjå større på det. 

Har du lite energi, søvnvanskar og gusten hud? Treng du ein pose superfrø, eller treng du kanskje eit samfunn med mindre sosiale forskjellar, prestasjonsjag og helsemoralisme?

---

Har du noko på hjartet? Skriv inn til: TIPS(AT)FRAMTIDA.NO

---

• Les også: «Dei aller fleste med ei eteforstyrring er faktisk normal- eller overvektige»