På språkreise: «Du må knuse babyen,» sa den islandske sjefen min
Eg lar meg undrast over språklege finurlegheitar og frustrere over språklege torturfenomen, skriv Kirsti Sæternes om det å lære seg islandsk på Island.
Dette er eit meiningsinnlegg og gjev uttrykk for skribenten sine eigne meiningar.
«Dette er den nye eleven, ho forstår alt, men snakkar ingenting.»
Rektoren lukka døra bak meg. So var eg her endeleg. På språkkurs, og ille til mote. Eg hadde budd på Island i seks månadar på det tidspunktet. Eg jobbar heiltid som frivillig ved sida av studia mine, og favorittkollegaen min er katten Batman. Han er berre litle babyen, og veldig søt.
Eg skal vere open om det: reint språkleg er det ein kjempefordel å kome frå Noreg. Når du har lært fonetikken – korleis lydane skil seg på dei ulike språka – so er islandsk som ein sær norsk dialekt med mange dialektord. Gammalnorsk, saga-språk, vikingar. Det vi lærer om i norsken på vidaregåande.
Men det byr ogso på ein heilt annan måte å lære språk på. Då eg landa på Island møtte eg ein islending i tollen som gav meg mitt eiga språk og sa «halvparten er heilt feil, finn ut av det».
Þetta reddast, seier islendarane. Dette reddast. Ei slik haldning må ein nok utvikle som folk når ein bur midt i havet i nord. Eg måtte finne ein måte å redde dette språkkaoset på.
Duolingo er ubrukeleg, for språket finst ikkje der, og språkkurs like so, når halvparten av språket er altfor lett og halvparten er altfor vanskeleg.
Det var ein hund på arbeidsarket. Den leika med ein ball. Eg kunne ikkje skrive det, for eg visste ikkje kva hund var på islandsk. Og ein kan føle seg teit over å grine fordi ein ikkje hugsar eit ord på eit anna språk, men det var den berømte dråpa i begeret.
Deretter måtte eg sitje i ti minuttar og høyre på at læraren forklarte forskjellen på spila og leika, altso spele og leike, som om ikkje det er heilt innlysande for eit norsk øre.
Eg kan altso ikkje fortelje deg kva hund er på islandsk, men når nokon seier at dei gekk með hundinn um helgina, so skjønner eg sjølvsagt kva dei seier.
Det er mykje språkleg interessant å finne i islandsk, som at hv uttales kv, og min personlege favoritt er nok metaforen dei nyttar for vi får sjå: kemur í ljós – kjem i ljos.
Tidvis følger dei danskane, når klem er knus og kan er må. Men når dyne er seng og seng er rom, og når alle rom, ikkje berre soverom, er herberg, då er det lett å ville gå til krig – eller strid, som dei seier, og det er jo akseptabelt.
Má ég fá knús? spør eg på jobb, noko som strengt tatt er korrekt på begge språk, ettersom eg som regel vil ha knusande klemmar. Men det er ikkje rart eg føretrekker Batman. Det mest kompliserte han seier er Mjau, og om han er nært ei dør betyr det at han vil ut/inn, og elles betyr det at han vil ha fisk. Og den litle babyen får sjølvsagt fisk.
Ikkje alt er like innvikla. Det har seg nemleg sånn at islendarane lærer dansk på skulen, men ikkje aksenten, noko som diskutabelt er det verste med dansk.
Eg fekk meg ei overrasking då eg kom første dag på jobb og blei snakka til på Oslo-dialekt. Bortsett frå ordet må. Det er like forskjellig på både islandsk og dansk. Og det er enkelt å merke når islendarane faktisk snakkar dansk, for om dei går inn for å prøve norsk, so spør dei eit velmeint Hur mår du? Sjefen brukte første halvdel av året på å friske opp dansken, og til slutt måtte eg seie at eg veit ho blir betre og betre, for eg skjønner mindre og mindre.
Men grammatikken. Grammatikken! Min verste fiende. Tysk på syre.
Eg drekk, du drekkur, han/ho/hen drekkur, vi drekkum, dokker drekkið, dei drekka. Mi første tanke var at her er alle multidritings. Og dette var berre notid.
Skjermdump frå Islex.
Å vere eller å ikkje vere: Eg er, du ert, han/ho/hen er, vi erum, dokker eruð, dei eru.
Og eg kjenner eksistensialismen tære. Eg var, du varst, han/hon/hen var, vi vorum, dokker voruð, dei voru. Er alle daude?
Skjermdump frå Islex.
Som om ikkje verba var ille nok, gir adjektiva meg mareritt. For Batman er søt, hann er sætur, men ho er sæt, og hán er sætt, og so følger det tre andre kasus med ulike bøyingar. Då er det lett å ikkje ville gi nokon kompliment.
Skjermdump frå Islex.
Opphaldet har altso ikkje berre vore rein plankekøyring, verken på språk eller kultur. Men bortsett frå mangelen på tre og McDonalds, og islendaranes ekstreme kjærleik for bading og is til alle døgnets tider, so er Island og Norge veldig like.
Det er langt meir kulturutveksling i huset der eg bur med frivillige frå andre land. Men tru ikkje at du er trygg når du pratar med bestevenen på telefonen, for ungararen og portugisaren du bur med skjønner kva du seier, for ein har studert skandinavisk, og ein har sett Skam.
Islendarane byr likevel på sine utfordringar. Deira lause relasjon til tid er på linje med søreuropearane, fordi Þetta reddast, og prøv å heite Kirsti i eit land som ikkje nyttar kj-lyd. Men i opphaldets åttande månad er islandsk likevel meir forståeleg for ein trønder enn dei breiaste trønderdialektene. Eg kan ogso som regel gjere meg forstått, sjølv om eg aldri veit heilt kor mykje norsk eg nyttar i islandsken min – noko som forresten ogso står i Tinder-profilen min.
Språkkurset er vel overstått, men ikkje mine språklege strabasar. Eg lar meg undrast over språklege finurlegheitar og frustrere over språklege torturfenomen. Om nokon skulle klage over Ivar Aasen sine påfunn, tar eg det med eit smil. Eg har sett språka sine lidingar og snublesteinar:
Eg sto i mi eiga verd på kjøkenet på jobb. «Du må knusa babyen,» sa sjefen bak meg. Eg snudde på hæla og glana forferda. Såg Batman på golvet mellom oss. Eg lukka auga og trakk pusten djupt. þú mátt knúsa babyen.
Þetta reddast, seier islendarane, og eg må finne ein måte å leve i språkkaoset på. Eg løfta opp Batman og gav han ein klem.
- Inspirert?
- Ta quizen: Kor mykje islandsk forstår du?
