Sjølv om gena påverkar intelligens, kan vi ikkje konstruera klokskap

Kan ikkje konstruera klokskap

Først, la meg fortelja deg kor smart eg er. Så smart. Femteklasselæraren min sa at eg var gåverik i matematikk, og når eg ser attende må eg jo innrømma at ho hadde rett. Eg har riktig gripe karakteren til metafysikk som trope-nominalisme, og eg kan fortelja deg at tid eksisterer, men at han ikkje kan integrerast i ei grunnleggjande likning. Eg er òg street-smart. Dei fleste av tinga som andre seier, er berre delvis sanne. Og eg veit dette.

Ein artikkel publisert i Nature Genetics i 2017 rapporterte at etter å ha analysert fleire titusen av genom hadde forskarar knyta 52 gen til menneskeleg intelligens, men ingen enkelt variant bidrog meir enn ein liten brøkdel av eit enkelt prosentpoeng til intelligens. Som seniorforfattar av studien fortalde Danielle Posthuma, ein statistikk-genetikar ved Vrije Universiteit Amsterdam og VU University Medical Center Amsterdam, The New York Times, at «det er ein lang veg å gå» før forskarar faktisk kan føreseia intelligens ved hjelp av genetikk. Likevel er det lett å førestille seg sosiale konsekvensar som er urovekkjande: Studentane stiftar sine genom-sekvenseringsresultat til høgskuleapplikasjonane sine; potensielle arbeidsgjevarar grev opp genetiske data for kandidatar; in vitro-fertiliseringsklinikkar som lovar IQ-auke ved hjelp av kraftige nye verkty som genomsystemet CRISPR-Cas9.

• LES OGSÅ: CRISPR testa på pasient for første gong

Nokon er allereie klare for denne nye verda. Filosofar som John Harris ved University of Manchester og Julian Savulescu frå Oxford University har hevda at vi vil ha plikt til å manipulera den genetiske koden til dei framtidige borna våre, eit konsept Savulescu kalla prokreative fordeler. Dei har utvida omgrepet «forsøming av barn» til «genetisk forsøming», noko som tyder at viss vi ikkje brukar genmodifisering eller kognitiv forbetring for å forbetra borna når det er mogleg, er det ei form for misbruk. Andre, som David Correia, som er lærar i American Studies ved University of New Mexico, ser for seg dystopiske utfall der dei rike brukar genteknikken til å gjenskape makt frå den sosial sfæra til den vedvarande koden til genomet sjølv.

Slike bekymringar er langvarige; folk flest har vore på vakt mot å endra genetikken til intelligensen i alle fall sidan forskarane fann opp rekombinant DNA. Så lenge sidan som 1970-talet, lurte David Baltimore, som vann ein nobelpris, på om det banebrytande arbeidet han gjorde kunne visa at «skilnadene mellom menneske er genetiske skilnader, ikkje miljøskilnader».

• LES OGSÅ: Genredigering for alle

Draum vidare, seier eg. Gen bidreg til intelligens, syner det seg, men med ei meir subtil effekt. Gena samhandlar i komplekse relasjonar for å skapa nevrale system som kan vera umoglege å reversera. Faktisk har utrekningsforskarar som ynskjer å forstå korleis gena samhandlar for å skapa optimale nettverk kome opp mot dei harde grensene som vert kjem  av det såkalla reisande seljar-problemet. Den teoretiske biologen Stuart Kauffman sa i Origins of Order (1993) at «Oppgåva er å starta i ein av byane kalla N, reise til kvar by og gå attende til den opphavlege byen med den kortaste totale reiseruta. Dette problemet, så merkverdig enkelt å formulera, er ekstremt vanskeleg å løyse.» Evolusjonen låser tidleg inn nokre modellar av kva som fungerer, og hamrar ut meir raffinerte løysingar i løpet av tusenår, men det beste datamaskinfanatikarane kan gjera for å laga eit optimalt biologisk nettverk, om dei får nokre innspel, er å bruka heuristikk, som er forenkla løysingar. Kompleksiteten stig til eit nytt nivå, spesielt sidan protein og celler samhandlar på høgare plan. Viktig er det òg at genetisk forsking ikkje kan diagnostisera, handsama eller utrydda psykiske lidingar, eller forklara dei komplekse samspela som gjev opphav til intelligens. Vi kjem ikkje til å konstruera supermenneske snarleg.

Faktisk kan all denne kompleksiteten verka mot evna til ein art til å utvikla seg. I The Origins of Order introduserte Kauffman omgrepet «kompleksitetskatastrofe», ein situasjon i komplekse organismar der evolusjonen allereie er optimalisert der gena er knytte saman på så mange måtar at det naturlege utvalet vert redusert. Kort sagt har ein art har funne vegen til ei form som ikkje lett kan utvikla seg eller bli betre.

Viss kompleksitet er ei felle, så er òg idèen om at nokre gen er supergen. På 1960-talet brukte Richard Lewontin og John Hubby ein ny teknologi som vert kalla gelelektroforese for å skilja unike variantar av protein. Dei viste at ulike versjonar av genprodukt, eller alleler, vart distribuert med mykje høgare variasjon enn nokon hadde forventa. I 1966 kom Lewontin og Hubby opp med eit prinsipp kalla «balanseutval» for å forklara at suboptimale variantar av gen kan verta verande i ein folkesetnad sidan dei bidreg til mangfald. Det menneskelege genomet verkar parallelt. Vi har minst to kopiar av alle gen på alle autosomale kromosom, og å ha varierande kopiar av eit gen kan hjelpa, spesielt i mangfaldet til immunsystemet, eller kva for ein mobilfunksjon som helst der evolusjonen ynskjer å prøva ut noko meir risikofylt, samstundes som ein opprettheld ein versjon av eit gen som er prøvd og sann. Andre gonger kan genetiske variantar som kan introdusera lite risiko eller nye ting «haike» saman med ein gunstig genetisk variant. Viss det er ein implikasjon for menneskeleg intelligens, er det at gen har ein parasittisk kvalitet til å utnytte andre; ingen er overlegne men dei har utvikla brukbarheiten sin ved å utnytta andre gen.

• LES OGSÅ: Godkjenner genmodifisert laks

Det er viktig at vi i lang tid har kjent til at 30.000 gen ikkje kan avgjera dei 100 billionane av synaptiske sambanda hjernen har, og peikar på den ugjennomtrengelege røyndomen at intelligens er til ein viss grad forma av motgang og stresset for å utvikla ein hjerne. Vi veit at evolusjonen kjøpslår med risiko for å få fordelar, og difor trur eg at vi alltid vil bera genetiske variasjonar som kan gje oss autisme, tvangsjukdom, depresjon og skizofreni. og det er difor eg trur at den nyliberale oppfatninga om at vitskapen til slutt vil løysa dei fleste psykiske problem nesten heilt sikkert er feil. I evolusjonen er det ingen overlegne gen, berre dei som risikerer litt risiko, og nokre som er optimale for bestemde miljø og oppgåver.

Eg skulle ynskje eg kunne tru at skriving er i gena mine, men romanen er berre nokre hundre år gammal, ikkje lenge nok til at evolusjonen kan velja ut romanforfattarar per se. Sanninga er at skriving er hardt arbeid, og forfattarar kan ha psykologiske eigenskapar som elles er ei ulempe – til dømes nevrotisme eller ubøyeleg sjølvundersøking. Vi forstår òg deler desse eigenskapane til ein viss grad alle saman. Evolusjon har lært oss det brutale faktumet at naturen er mest konkurransedyktig når det komparative uthaldet mellom konkurrentar er  minst. I lys av det er ulikskapen i rikdom som har kome dei siste tiåra ikkje ei validering av gjespande biologiske gap – det er drive av behovet vårt for å rettferdiggjera ein illusjon av overlegenheit og kontroll.

Stol på meg. Eg burde vite det.

Jim Kozubek er vitskapsforfattar og biolog frå Cambridge, Massachusetts i USA. Denne teksta var først publisert i Aeon og vart omsett frå engelsk av Arnt Olav Foseide etter CC 3.0-lisens.