Vekas viktigaste: Fredsplan, internett-sensur og Gen Z-opprør i Marokko

Trump med fredsplan for Gaza

Måndag la USAs president Donald Trump fram ein 20-punktsplan for å få slutt på krigen i Gaza. Israels statsminister Benjamin Netanyahu støttar planen.

Planen inneber mellom anna at Hamas held seg ute av Gaza sitt styre og at våpen og militær infrastruktur blir øydelagt. Israelske styrkar skal trekke seg tilbake til eit avtalt punkt, og Israel skal ikkje annektere Gaza. Alle gissel skal returnerast til Israel innan 72 timar og Israel skal frigi hundrevis av palestinske fangar.

Palestinarane har ikkje vore med på å lage planen, og ein ventar no på svar frå Hamas. Trump støttar Israel dersom Hamas ikkje går med på avtalen.

Gen Z-opptøyar i Marokko

Laurdag førre veke starta dei største protestane i Marokko på fleire år. Unge krev at regjeringa prioriterer helse og utdanning framfor fotballstadionar til VM i 2030. Det starta som fredelege demonstrasjonar, men har utvikla seg til valdelege samanstøytar i minst elleve byar, med foreløpig over 120 arresterte.

Den marokkanske statsministeren har stadfesta at tre personar er drepne i protestane.

Maskerte ungdomar skal ha storma politistasjonar med kniv for å ta våpen, kasta stein mot politiet, sett fyr på politibilar og bankar og plyndra butikkar.

Personar mellom 15 og 30 år utgjer den største delen av befolkninga, og demonstrasjonane vert omtala som Gen Z-protestar.

Taliban stenger internett i Afghanistan

Frå måndag denne veka var heile landet utan internett og delvis mobildekning. Organisasjonen NetBlocks, som overvakar internettforbindelsar over heile verda, kalla det ein total blackout.

FN bad tysdag Taliban om å straks gjenopprette telefon- og nettforbindelsen, skriv NTB.

Onsdag var internett og mobildekning tilbake fleire stader, og Taliban seier at blackouten handla om gamle fiberoptiske kablar, ikkje eit forbod mot internett.

I september kutta Taliban internettet i fleire regionar av landet, for å hindre «umoralsk aktivitet» som porno. Sidan Taliban tok tilbake makta i Afghanistan i 2021 har dei slått hardt ned på kvinners rettar til å studere og jobbe og fleire har dimed brukt internett for å få kunnskap.

Noreg versting på å bygge ned natur

Noreg tronar øvst på lista over nedbygd natur per person i Europa, med 38 kvadratmeter per innbyggar. Det kjem fram i NRK og andre europeiske mediehus sitt gravearbeid om nedbygd natur.

Noreg er på toppen over Finland, Estland og Litauen.

Kvart år bygger europeiske land ned 1,5 milliardar kvadratmeter natur og matjord, noko som tilsvarer nesten 600 fotballbanar om dagen. Om ein ser på total nedbygging, er Tyrkia på toppen av lista.

Minst 72 døde i jordskjelv på Filippinane

Tysdag mista minst 72 menneske livet etter eit kraftig jordskjelv sentralt på Filippinane, ifølge Reuters. Skjelvet hadde styrke 6,9.

Over 300 personar er skadde og 20 000 er fordrivne frå heimane sine.

I tillegg er mange bygningar skadde, det vart straumbrot og det vart danna djupe sprekkar i vegane.

Lyspunkt: Billig hiv-medisin blir tilgjengeleg frå 2027

Ifølgje Unitaid og Gates Foundation vil ein banebrytande hiv-medisin bli tilgjengeleg frå 2027. Medisinen vil koste 40 dollar, rundt 400 kroner, i året.

Dei to organisasjonane har samarbeidd for å utvikle ein medisin i India, som kan vere tilgjengeleg for mindre pengar enn den tilsvarande medisinen lenacapavir, som alt er på marknaden.

Medisinen skal førebygge mot hiv-smitte, og blir sprøyta inn i kroppen to gongar i året.