Fleire unge vaksne er verken i jobb eller utdanning
Andelen unge som verken står i jobb eller er i utdanning, aukar for første gong sidan Nav starta målingane sine. Det uroar Nav-direktøren.
– Det er noko vi og arbeidsgivarar i Noreg må jobbe hardt for å snu. Meir enn nokon gong treng vi arbeidskrafta dei unge kan tilby. Vi veit at det er mange i denne gruppa som både kan og vil jobbe, og vi må sørgje for at dei får moglegheita, seier arbeids- og velferdsdirektør Hans Christian Holte i ei pressemelding.
Utviklinga Holte snakkar om, er talet på unge mellom 20 og 29 år som verken er i jobb eller utdanning. Sidan 2017, då Nav starta å lage statistikken, har talet sokke, men i fjor snudde trenden for første gong. Nærare 4000 fleire i aldersgruppa stod utanfor ved utgangen av året.
Det gjer at totalt 111.000 personar i aldersgruppa er i utanforskap, tilsvarande 16 prosent av dei mellom 20 og 29 år.
Varslar fleire tiltak innan kort
Arbeids- og inkluderingsminister Tonje Brenna (Ap) deler Holtes bekymring.
– For mange står utanfor arbeidslivet, og slik har det vore over tid. Det må vi klare å gjere noko med. Det er negativt for kvar enkelt og negativt for landet. Derfor er eg oppteken av at vi får fleire i arbeid og færre på trygd. Regjeringa vil derfor snart leggje fram ei stortingsmelding med fleire tiltak for å få fleire inn i arbeid og utdanning, seier ho til NTB.
Halvparten av dei unge i utanforskap får trygd, medan den andre halvparten ikkje får noko frå Nav. I tillegg blir det rapportert om at det har vore ein vekst i mottakarar av arbeidsavklaringspengar blant unge som står utanfor.
Brenna viser til at regjeringa allereie har innført ei rekke tiltak i håp om å snu trenden.
– Vi har innført ein ungdomsgaranti. Den skal sikre dei under 30 år tidleg, tett og tilpassa oppfølging, og med ein fast kontakt i Nav. Vi bruker i år 11 milliardar kroner på arbeidsmarknadstiltak, og vi har arbeidsretta introduksjonsprogrammet for å få fleire flyktningar i jobb. Dette vil gi resultat.
– Bør utløyse full alarm
Høgre-nestleiar Henrik Asheim meiner at Nav er for fiksert på kor sjuk ein er, framfor kva ein faktisk kan. Han meiner også at arbeidsminister Tonje Brenna (Ap) kjem med mange ord, men lite handling.
– Desse tala bør utløyse full alarm i regjeringa og ein heilt annan debatt om Nav-systemet vårt enn den vi har i dag. Altfor mange av dei som har utfordringar, blir møtte med passive ytingar framfor tilbod og forventning om aktivitet, seier Asheim.
– Må takast på høgaste alvor
Utanforskapen aukar også generelt i heile den målte gruppa mellom 20 og 66 år. Tala viser at éin av fem i yrkesaktiv alder står utanfor jobb og utdanning.
Auken er på 26.000 personar sidan utgangen av 2022. Totalt er talet 685.000.
– Dette er ein svak auke, som eg vil seie er venta. Ein god del blir forklart av fleire flyktningar frå Ukraina. Arbeidsløysa har også auka etter ein periode med ein veldig god arbeidsmarknad, som i seg sjølv tilseier ein nokon høgare utanforskap, fortel Nav-sjef Holte.
Talet er framleis 4 prosent lågare i 2023 enn i 2019, men utviklinga bekymrar likevel arbeids- og velferdsdirektøren.
– At det no aukar noko, må vi sjølvsagt ta på høgaste alvor. Vi må samarbeide godt på tvers av sektorar og mellom offentlege styresmakter og næringslivet for å sørgje for at vi får fleire av dei som står utanfor, innanfor.
Flyktningar utgjer ein stor del
Som Holte sjølv nemner, er ein stor del av auken ukrainske flyktningar. Av 38.100 ukrainske flyktningar i yrkesaktiv alder var over 30.000 arbeidsledige ved utgangen av 2023.
Utan dei ukrainske flyktningane ville utanforskapen vore på 655.000 personar. Luker ein bort ukrainarane frå 2022 og 2023-tala, ville det framleis vore ein svak auke i utanforskapen.
– Det er viktig at ukrainarar blir gitt ein sjanse på den norske arbeidsmarknaden. Mange har kompetanse vi har stor nytte av og vil gjerne bidra, seier Holte.
Fylka med høgast del utanforskap var Østfold, Vestfold, Telemark og Agder, med over 22 prosent. Lågast var det i Akershus, Vestland og Rogaland, som alle hadde under 19 prosent.
Blant kommunane har Sogndal den lågaste andelen i utanforskap, med 14 prosent, medan Vega har den høgaste med 33 prosent.
