Denne artikkelen er eldre enn 1 år gamal. Det betyr at noko av informasjonen kan vere utdatert.
Ifølgje det vanlege synet på dyreetikk i Vesten er det ikkje det å drepa eit dyr som er problemet; problemet er å påføra dyret liding. Så lenge me har behandla og drepe dyret på ein «human» måte, har me ikkje gjort noko gale.
Eit tydeleg døme på denne oppfatninga finn me når det gjeld hundar og kattar, dyr som er spesielt verdsette i vestleg kultur. Viss nokon påfører ein hund eller katt liding, blir dei refsa. Men uønskte hundar og kattar blir rutinemessig tatt av dage med ein intravenøs injeksjon av pentobarbital, og folk flest reagerer ikkje så lenge prosessen er handtert på ein skikkeleg måte og dyret ikkje treng å lida.
Kvifor meiner me at det å drepa dyr ikkje er moralsk galt per se? Kvifor meiner me at døden ikkje er eit vonde for andre dyr enn mennesket?
Før 1800-talet blei dyr stort sett rekna som ting. Korleis me brukte dei og behandla dei hadde ingenting å seia, verken moralsk eller juridisk. Me kunne ha forpliktingar som gjaldt dyr, som ei plikt til å ikkje skada kua til naboen, men det var ei plikt overfor naboen vår som eigar av kua, ikkje overfor kua sjølv.
Engelskmannen Jeremby Bentham var ein tidleg forkjempar for dyrevelferd.
At me såg på dyr som ting innebar ikkje at me nekta for at dei var sansande, eller subjektivt medvitne, og at dei hadde interesse av å ikkje oppleva smerte, liding og uro. Men me trudde at me kunne ignorera desse interessene, fordi dyr var underlegne oss. Me kunne tenkja; det kunne ikkje dei. Me kunne nytta symbolsk kommunikasjon; det kunne ikkje dei.
På 1800-talet skjedde det eit paradigmeskifte, og teorien om dyrevelferd vart fødd. I løpet av ein relativt kort periode til å vera eit stort skifte i tenkemåte, kom me til å avvisa synet på dyr som ting, og tok til oss ideen om at dyr hadde moralsk verdi.
Ein pådrivar for dette paradigmeskiftet var juristen og filosofen Jeremy Bentham, som i 1789 argumenterte for at sjølv om ein fullvaksen hund eller hest er meir rasjonell og kommuniserande enn eit menneskeleg spedbarn, er ikkje spørsmålet «Kan dei tenkja?, og heller ikkje Kan dei snakka?, men snarare Kan dei lida?»
Bentham slo fast at sjølv om dyr kognitivt skil seg frå menneske – dei har andre slags sinn – så tyder ikkje det at lidinga deira ikkje har noko å seia i ein moralsk samanheng. Han argumenterte for at det å oversjå dyr sine lidingar basert på arten deira like lite let seg rettferdiggjera som det å oversjå lidinga til slavar basert på hudfargen deira.
Men Bentham meinte ikkje at me slutta å bruka dyr som ressursar på den måten han meinte at me burde avskaffa slaveriet blant menneska. Han slo fast at det var moralsk akseptabelt å bruka og drepa dyr for menneskelege føremål så lenge me behandlar dei bra. Ifølgje Bentham lever dyr i noet og er ikkje klare over kva dei mistar når me tar livet av dei. Dersom me drep dei og et dei, «er det til det beste for oss, og ikkje til det verste for dei. Dei har ingen av dei langsiktige forventingane om framtidig elende som me har.»
Kvifor meiner me at døden ikkje er eit vonde for andre dyr enn mennesket?
Bentham meinte at me faktisk gjer dyr ei teneste ved å drepa dei, så lenge me gjer det på ein relativt smertefri måte: «Døden dei lid for våre hender er vanlegvis raskare og mindre smertefull enn den som ville ha venta dei i naturens uunngåelege gang … Me ville hatt det verre om dei levde, og dei har det ikkje verre om dei er døde.» Med andre ord, kua bryr seg ikkje om at me drep og et henne; ho bryr seg berre om korleis me behandlar og drep henne, og den einaste interessa hennar er i å ikkje lida.
Og det er akkurat dette dei fleste av oss meiner i dag. Å drepa dyr er ikkje problemet. Problemet er å påføra dei lidingar. Dersom me gir dei rimeleg behageleg liv og ein relativt smertefri død, har me ikkje gjort noko gale. Interessant nok får Bentham støtte frå Peter Singer, som baserer posisjonen han utviklar i Animal Liberation (1975) direkte på Bentham. Singer hevdar at «fråværet av ein slags mental kontinuitet» gjer det vanskeleg å forstå kvifor det å drepa eit dyr ikkje skulle «vegast opp av å produsera eit nytt dyr som lever eit like godt liv».
Me meiner dette synet er galt.
Den australske filosofen Peter Singer meiner etikken må ta omsyn til dyr på line med menneske. Foto: Joel Travis Sage/Wikimedia Commons
Å seia at ein sansande skapning – ein kva som helst sansande skapning – ikkje tar skade av å døy er avgjort merkeleg. Sanseevna har ikkje blitt utvikla for at ho skulle vera eit mål i seg sjølv. Det er snarare ein eigenskap som gjer at innehavaren kan oppdaga situasjonar som er skadelege og truande. Sanseevna er eit middel til målet om å overleva. Sansande skapningar, i eigenskap av å vera sansande, har ei interesse av å halda seg i live; det vil seia, dei føretrekk eller ønskjer å leva vidare. Fortsett eksistens er i deira interesse.
Å seia at ein sansande skapning ikkje tar skade av døden, er difor å nekta for at skapningen har nettopp den interessa som sanseevna er til for å tena. Det blir som å seia at ein skapning med auge ikkje har nokon interesse av å sjå, eller ikkje tar skade av å bli blind. Dyr i feller tygg av seg potar og lemer, og påfører seg sjølve uuthaldelege lidingar berre for å leva vidare.
Singer anerkjenner at «eit dyr kan kjempa mot noko som trugar dei på livet», men han konkluderer med at dette ikkje tyder at dyret har den mentale kontinuiteten som er nødvendig for å ha ei oppfatning av seg sjølv. Men dette synet legg til grunn at den einaste måten eit dyr kan vera sjølvmedvite er å ha ei sjølvbiografisk oppfatning av seg sjølv av det same slaget som me vanlegvis forbind med vaksne menneske. Det er éin måte å ver sjølvmedviten på, men ikkje den einaste måten.
Som biologen Donald Griffin, ein av dei viktigaste kognitive etologane på 1900-talet, har sagt, er det vilkårleg å nekta dyr nokon slags sjølvmedvit, fordi dyr som er perseptuelt medvitne må vera merksame på sine eigne kroppar og handlingar, og må sjå dei som ulike frå kroppane og handlingane til andre dyr.
Å seia at ein sansande skapning ikkje tar skade av å døy er avgjort merkeleg.
Sjølv om dyr lever i det «evige noet» slik Bentham og Singer meiner, tyder ikkje det at dei ikkje er sjølvmedvitne eller at dei ikkje har ei interesse av fortsett eksistens. Dyr er likevel merksame på seg sjølv til ei kvar tid, og har interesse av å forlenga den merksemda; dei har likevel ei interesse av å nå det neste sekundet av medvit. Menneske som har ein spesiell type amnesi kan vera ute av stand til å hugsa minne eller å førestilla seg framtida, men det tyder ikkje at dei ikkje er sjølvmedvitne i kvart augeblikk, eller at dei ikkje ville ta skade av at det medvitet tok slutt.
- LES OGSÅ: Fjern pelssubsidiane
Det er på tide at me tenkjer gjennom denne saka på nytt. Viss me kan sjå det å drepa eit dyr som eit moralsk problem, sjølv når det blir gjort smertefritt, kan det kanskje leia oss til å tenkja på kor vidt det å bruka dyr er moralsk akseptabelt, og ikkje berre på om me behandlar dei «humant».
Gitt at dyr er eigedom, og gitt at me generelt berre beskyttar dyrs interesser i den grad det er kostnadseffektivt, er det ein ønskjedraum å tru at «human» behandling er ein oppnåeleg standard uansett. Om me tar dyrs interesser på alvor, kan me difor ikkje unngå å ta opp moralske spørsmål om bruken av dyr ved sidan av spørsmål om behandling.
Anna E. Charlton og Gary L. Francione forskar på juss og dyreetikk ved Rutgers University i USA. Dei har skrive boka «Animal Rights: The Abolitionist Approach» (2015).
Teksten er henta frå Aeon.co og omsett til norsk av Runar B. Mæland. Publisert med CC BY-ND-lisens.
