Dialektar i engelskens land

Språk – og morsmål spesielt – er hovudsakeleg to ting. Fyrst og fremst er det eit verktøy. Heile Noregs finne, Sanna Sarromaa, er ein av skribentane i førre utgåve av Syn og Segn. Der siterer ho Ludwig Wittgenstein: «Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt», altså «grensene for språket mitt er grensene for verda mi».
Ikkje minst er språket identitet. Det skaper oss som barn, og språket (eller språka) vi lærer tidleg har stor betyding for korleis hjernen vår blir utforma. Morsmålet er unekteleg ein del av oss; derfor har vi nokre pliktar ovanfor det. Morsmålet er som bunaden, og vi burde pleie det som vi pleier oss sjølve.

Det gjeld spesielt innvandrarar som eg. Det gjeld jamvel eg, som innvandrar, kjenner eg eit press på å bli meir norsk. Eg prøver hardt å integrere meg: eg deltek i dugnadar, organisasjonslivet; eg et kvikklunsj på turar i marka. Men eg veit at heilt norsk blir eg aldri. Eg kan prøve å ha ein polsk og norsk identitet, men den norske blir aldri full(stendig) eller sjølvstendig.

Likevel prøver eg å gøyme den polske biten av meg; eg bøyer meg for presset for å bli så norsk som mogleg, og det ender ofte med at eg til og med snakkar norsk med andre polakkar eg kjenner. Det bidreg ikkje til norskdommen min; ofte snakkar dei polakkane eg kjenner norsk på likt nivå som eg gjer. Samtidig gjer det at polsken min blir verre, og eg gjer mi språklege verd litt mindre. I tillegg går ein del av identiteten min vekk – eg forkastar ein bit av meg. Sjølv om eg ikkje burde.
Det kan verke litt framandt for dei fleste nordmenn – men det burde ikkje det. Vi omgåst med fleire språk enn ein gjorde før, og norsk høyrer ikkje til på lista over dei aller mest brukte. Alt no bruker vi mykje engelsk i kvardagen. Det høyrest på oss at det ikkje er fyrstespråket vårt, alle har ein slags aksent som vitnar kor vi kjem frå og kven vi er. Denne aksenten er ein slags bunad, som vi, i motsetning til folkedrakta, tar med oss overalt. Og den burde vi vera like stolte av som vi er av våre flotte bunadar – men dessverre prøver vi så hardt å kvitte oss med dei.

For aksentane er som bygdedialektar i engelskens land. Og du legg ikkje om på talemåten din når du er i Oslo, ikkje sant? Korfor skal du då skifte aksenten når du kjem til eit anna land? Dei snakkar jo engelsk, dei òg! Det er riktig og vel å ta til seg vanene frå den plassen dit ein kjem, «ta seden dit man kommer», som ein seier i Sverige – men ikkje på bekostning av seg sjølv.

For over éin månad sia, laurdagen 21. februar, var Morsmålsdagen. Det er ein av dei småmerkedagane som eigentleg ingen bryr seg om – bortsett frå dei aller mest interesserte. Når folk flest kjem med merkedagar som morsmålsdagen, merker eg ofte at dei minner oss på ting som vi burde gjera dagleg. Valentinsdagen, dagen til alle kjærastepara, er fint å ha, men at vi har han betyr ikkje at du slipp å elska og vera tru mot kjærasten din på alle dei andre dagane. Det same gjeld morsmålet – det er noko verdt å ta vare på. Gjer du ikkje det, blir du fattigare. Til og med i verdas rikaste land.

Først trykt i Motmæle, medlemsbladet til Norsk Målungdom.