Vekas viktigaste: Historisk klimadom, gamal abortlov og Kjerkol-fusk

Historisk klimadom i menneskerettsdomstolen

Denne veka kom dommane i tre klimasøksmål som var tekne opp i Den europeiske menneskerettsdomstolen (EMD) i Strasbourg. For første gong har domstolen slått fast at manglande klimahandling kan vere brot på menneskerettane.

Klagarane i det eine søksmålet vann fram, medan dei to andre søksmåla ikkje vart teke til følgje.

I saka som enda med ein historisk siger, gjekk ei gruppe eldre kvinner til sak mot Sveits for å ikkje beskytte dei mot hetebølgjer. Global oppvarming fører til hyppigare hetebølgjer, og eldre er i risikogruppa for å døy av varmen. EMD slår fast at regjeringa har brote retten til privatliv og familieliv ved å ikkje setje i verk nok tiltak for å takle klimaendringane.

Retten meiner vilkåra for å behandle dei to andre sakene ikkje er oppfylte. I det eine saksøkte ein tidlegare borgarmeister Frankrike for å ikkje gjere nok for å beskytte han mot havnivåstigning, og i det andre meinte portugisiske ungdommar at ei rekkje europeiske land ikkje gjer nok for å beskytte dei mot klimaendringane.

Abortforbod i Arizona

Den amerikanske delstaten Arizona innfører ei 160 år gamal lov som inneber nærmast eit totalforbod mot abort. Unntaket er når livet til mor er i fare. Dei som utfører abort, kan òg bli dømde til fengsel med den nye lova.

Dagens lovgjeving i Arizona tillèt abort til veke 15 i svangerskapet. Den øvste rettsinstansen i delstaten avgjorde tysdag av lova frå 1864 kan bli brukt.

– Millionar av innbyggjarar i Arizona vil snart leve under eit enda meir ekstremt og farleg abortforbod, uttalar president Joe Biden, ifølgje Reuters.

Etter at USAs høgsterett i 2022 fjerna retten til sjølvbestemt abort på nasjonalt nivå, har det skjedd mange endringar i USA. VG skriv at halve USA no anten har innført eit abortforbod eller er i ferd med å gjere det. Halvparten av statane har på den andre sida vedteke å beskytte eller lovfeste abortretten.

EU har vedteke ny asyl- og flyktningpolitikk

Denne veka stemte EU-parlamentet for ei ny asyl- og migrasjonspakt, og for første gong har EU-landa greidd å bli samde om ein heilskapleg asylpolitikk. Forslaget vart presentert i 2016, men vart først vedteke no åtte år seinare.

Med den nye politikken blir det vanskelegare å kome inn i EU for flyktningar og migrantar, skriv NTB. Reforma skal òg sørgje for at det blir ei betre fordeling mellom medlemslanda i unionen. I dag er det Hellas og Italia som tek i mot flest migrantar.

Dei ti lovforslaga i pakta blei alle vedtekne på onsdag. Pakta inneber mellom anna at landa må registrere asylsøkjarar med fingeravtrykk og biometriske data i eit felles register, Eurodac, for å hindre såkalla «asylhopping». Pakta inneheld elles ein solidaritetsmekanisme, som krev at EU-landa anten må ta imot eit visst tal asylsøkjarar, eller betale for å sleppe. Det vil ikkje Polen vere med på.

– Vi kjem ikkje til å ta imot ein einaste migrant. Polen vil aldri bli ein del av ein slik mekanisme, har den polske statsministeren Donald Tusk tidlegare uttalt, skriv Nettavisen.

Før pakta kan tre i kraft, må ho bli vedteken av Rådet og lagt til EUs lovsamling. Etter det har EU-landa ein frist på to år på å innføre endringane.

Foreldre dømde etter skuleskyting i USA

Foreldra til Ethan Crumbley, som i 2021 drap fire medelevar i ei skuleskyting i delstaten Michigan, er dømde til fengsel i minst ti år, melder nyheitsbyrået Ap.

Det er første gong foreldra til ein gjerningsperson blir haldne ansvarlege for ei skuleskyting i USA. Dei er frå tidlegare funne skuldige i aktlaust drap.

Ethan var 15 år då skuleskytinga skjedde, og er dømd til ein livstidsdom.

Retten meiner foreldra ikkje gjorde noko for å hindre skytinga. Fire dagar før skuleskytinga fekk sonen våpenet som vart brukt i gåve av foreldra. Aktor meiner òg dei har ignorert teikn på dårleg psykisk helse hos sonen. Same dag som skytinga, vart foreldra kalla inn til eit møte med skulen på grunn av ei valdeleg teikning. Dei tok ikkje med sonen heim frå skulen. Seinare skaut og drap han fire elevar.

Foreldra sine forsvararar meiner dei ikkje kunne ha føresett skuleskytinga.

Helseminister Ingvild Kjerkol (Ap) går av etter ho vart felt for juks

Torsdag vart avgjerda frå nemnda som har granska helseminister Ingvild Kjerkol (Ap) si masteroppgåve kjent. Ifølgje TV 2 og NRK blir masteroppgåva underkjent av klagenemnda ved Nord universitet på grunn av plagiat. Det vart stadfesta fredag.

På ein pressekonferanse fortel Kjerkol at ho går av som statsråd.

– Sjølv om det er vondt å ikkje bli trudd, må vi forhalde oss til at nemnda er av ei anna oppfatning, seier ho til pressa.

Avgjerda er teke i samråd med statsminister Jonas Gahr Støre (Ap).

Ifølgje NRK sine opplysingar blir ikkje Kjerkol utestengd frå universitetet.

Lyspunkt: Skal rydde søppel på Mount Everest

Overbefolkning og søppel har vorte to av dei største utfordringane ved Mount Everest dei siste åra, skriv CNN. Mellom 2019 og 2023 vart det ifølgje den nepalske hæren samla 110 tonn med avfall frå verdas høgaste fjell.

No startar årets fjellklatresesong, og hæren skal saman med selskapet Unilever halde fram med ryddeprosjektet «The Mountain Cleanup Campain». Frå 14. april vil tolv militære og 18 sherpaar starte arbeidet med å rydde fjellet.

Dei reknar med å fjerne 10 tonn med avfall.

Det har blitt innført nokre endringar frå og med denne sesongen. I 2024 er alle pålagde å nytte bæsjeposar frå styresmaktene når dei går i fjellet som dei må ta med tilbake frå turen. I tillegg må alle klatrarar for første gong ha sporingsbrikke i tilfelle dei vert utsette for ulykker eller døyr.