Årets ord er «KI-generert» – sjekk alle dei nominerte

KI-generert

Utviklinga av kunstig intelligens har fått mykje merksemd i år, og vi har fått fleire nye samansette ord med forkortinga KI (av kunstig intelligens) som førsteledd. Adjektivet KI-generert er ei av dei mest brukte samansetningane, og det tyder noko slikt som ‘laga med kunstig intelligens’.

Bruken av ordet kjem truleg til å auke eter som kunstig intelligens gjer seg gjeldande på fleire område. Medan dei nærmaste nordiske nabolanda våre har valt å halde på den engelske forkortinga AI (av artificial intelligence) som førsteledd i slike samansetningar, ser vi at den norske varianten vinn terreng i Noreg.

I 2023 var KI-generert meir brukt enn AI-generert i norske tekstar.

KI-generert er dermed årets ord 2023. 

Demenskor

Dei første songkora der medlemmene var eldre menneske med demensdiagnose, dukka opp for eit drygt tiår sidan, men først med TV-serien «Demenskoret» vart ordet demenskor godt kjent for ålmenta.

Serien var ein av sjåarsuksessane i år.

Ordet vitnar om livsglede, og det er kjærkome i eit år der mange nyord har kome til på grunn av alvorlege eller tragiske hendingar.

Milliardærflukt

Ordet er talande for ein trend som har fått mykje merksemd i år: Rike nordmenn buset seg i Sveits for å sleppe unna norsk skattlegging som dei meiner er skadeleg for verksemdene deira.

I ei tid då stadig fleire menneske rundt om i verda må flykte av heilt andre grunnar, kan ordet ha ein sterk retorisk effekt. 

Polykrise

Ei polykrise (poly- = fleire-, mange-) er eit kompleks av ulike kriser som opptrer samstundes, og som gjerne har langvarige verknader. Ordet seier mykje om tida vi er inne i.

Forlaget Collins Dictionary kåra ordet permacrisis (norsk permakrise) til årets engelske ord i fjor.

Den norske varianten har kome noko i bruk, men ser ut til å bli utkonkurrert av polykrise.

Dyrtid

Ordet viser til eit fenomen som har prega året sterkt, både i Noreg og i andre land: ein periode med høg inflasjon der stadig fleire slit med levekostnadene. Ordet er ikkje nytt, men har vore brukt i økonomisk tøffe tider før, mellom anna under første verdskrigen.

Bruken auka merkbart i fjor haust og har på nytt auka kraftig denne hausten.

Grøn kolonialisme

Uttrykket har vorte til i spenninga mellom gjennomføringa av det grøne skiftet og omsynet til vern mot naturinngrep mellom anna i område som er viktige for urfolk.

Høgsterettsdommen om vindturbinane på Fosen-halvøya og dei samiske demonstrasjonane i ettertid har gjort ordet ekstra aktuelt.

Uttrykket rommar ein skarp motsetnad mellom eit sterkt positivt og eit sterkt negativt ladd ord. Denne motsetnaden gjev uttrykket ein sterk retorisk verknad.

Sensitivitetslesar

Som ledd i arbeidet mot støytande innhald i nye tekstar og tekstar som skal gjevast ut på nytt, har stadig fleire forlag skaffa seg sensitivitetslesarar.

Ein sensitivitetslesar er ein person som tek bort eller skriv om ord og uttrykk som kan krenkje eller støyte lesarar.

Ordet kom for alvor inn i norsk i fjor. Det har vorte mykje brukt i samfunnsdebatten, for det er mange som har sterke meiningar om sensitivitetslesing.

Bruken av ordet er nesten tidobla gjennom året.

Ultraprosessert

Adjektivet er nokre år gammalt og er brukt om mat og andre næringsmiddel som er kraftig tilarbeidde og har mange tilsetjingsstoff.

Diskusjonen om kosthald har gått høgt i år, og det har ført til ein kraftig auke i bruken av ordet. 

Planvask

Planvask er ei enkel og grei samansetning særleg knyt til nye klima- og naturvernutfordringar for kommunane.

Ordet blir ofte brukt om revisjon av reguleringsplanar for hyttebygging i sårbare friluftsområde på fjellet eller ved sjøen.

Nevromangfald

Ordet er ei moderne nemning for menneske med diagnosar som til dømes Asperger syndrom, Tourettes syndrom og ADHD.

Det er eit resultat av arbeidet med å byte ut belastande ord med avløysarar som har ein nøytral eller positiv klang.

Ord som ikkje nådde heilt opp

Griskflasjon

I kjølvatnet av kåringa av årets ord i fjor, krympflasjon, har vi registrert auka bruk av kreative ord med -flasjon som etterledd. Griskflasjon er eit av dei.

Andre er grådigheitsinflasjon og snikflasjon. 

Novent

Novent er eit teleskopord laga av november og advent.

Det er lånt frå svensk og blir brukt om det å prøve å gjere ein tung november lit lettare ved å starte ekstra tidleg med advents- og juleførebuingar.

Barbenheimer

To populære kinofilmar som kom om lag samstundes på norske kinoar i sommar, var «Barbie» og «Oppenheimer». Titlane gav opphav til teleskopordet barbenheimer.

Samansetninga «barbenheimereffekt» viser mellom anna til det fenomenet at desse to heilt ulike filmane fekk auka tilstrøyming på grunn av kvarandre i staden for å tevle om publikum.

Det er altså tale om ein slags synergieffekt.