Evaluering: Masseskytinga i Oslo kunne ha vore forhindra

Det vart klart då evalueringsrapporten vart offentleggjort torsdag formiddag. Den inneheld ti hovudpunkt, mellom anna knytt til informasjonen Politiets tryggingsteneste (PST) hadde om eit mogleg snarleg terrorangrep og at Arfan Bhatti og Zaniar Matapour kunne vere involverte i planane.

– Sjølv om PST sat på relevant eigenprodusert etterretning om Matapour, delte PST ikkje denne etterretninga med radikaliseringskontaktane i politiet som hadde ansvar for å følgje han opp. Mellom anna delte PST ikkje etterretning om relasjonen mellom Matapour og Bhatti, eller PSTs vurderingar av Matapours evne og vilje til å gjere seg skuldig i politisk vald, heiter det i rapporten.

Zaniar Matapour er sikta for drap med terrorhensikt natt til 25. juni i fjor, då han skaut mot utestadene Per på hjørnet og London pub. Tre personar til er sikta i saka – blant dei nettopp Arfan Bhatti.

• Les også: Redd Barna om pride-avlysing: – Kjempeopprørte og triste

PST får kritikk

Evalueringa er bestilt av politidirektøren og sjefen for PST. PST peikar seg ut å vere ein sentral aktør i punkta der det svikta i forkant av masseskytinga i Oslo natt til 25. juni i fjor.

Ikkje nok med at PST hadde informasjon om Matapour i vekene før angrepet, dei fekk fem dagar før angrepet eit varsel frå Etterretningstenesta om eit moglege snarlege terrorangrepet og at Bhatti truleg var sentral.

– Det er mogleg at angrepet kunne ha vore hindra som følgje av eit varsel PST fekk frå E-tenesta fem dagar før angrepet hende. Dette varselet vart formidla gjennom eit hastemøte som E-tenesta kalla inn til måndag 20. juni 2022, skriv utvalet.

I tillegg til evalueringa, gjer EOS-utvalet undersøkingar rundt rollene til dei hemmelege tenestene, EOS og Politiets tryggingsteneste (PST).

Saka er framleis under etterforsking og Zaniar Matapour har ikkje late seg avhøyre og på den måten kaste lys over motivet for handlingane natt til 25. juni.

Mange har lagt ned Pride-flagg, riser og solsikker i området der to personar blei drepne i masseskytinga i Oslo. Etter den russiske invasjonen har solsikka blitt eit symbol for håp og motstand. Foto: Birgitte Vågnes Bakken

Kunne identifisert Matapour

Granskarane har sett på korleis PST og handteringa og informasjonsutvekslinga til politiet var i forkant av skytinga som lét etter seg to døde og over 20 skadde.

Det er ei utbreidd oppfatning at angrepet truleg var retta mot det skeive miljøet, mellom anna fordi skytinga skjedde mot London Pub, som er populær blant skeive.

– Om E-tenesta hadde undersøkt kven som kunne vere ein mogleg utøvar av eit slikt angrep i Noreg som Bhatti var involvert i, ville dei med høg grad av sannsyn identifisert Matapour som éin av få kandidatar over eit visst trusselnivå og med ein kjend relasjon til Bhatti. Dermed kunne PST sett i verk spaning mot Matapour i dagane fram mot angrepet, skriv utvalet.

Evalueringsutvalet poengterer dessutan at trass rikeleg og god informasjonsinnhenting frå PST, og dessutan frå Etterretningstenesta, var det aldri nokon i PST som sjekka Bhattis kontoar i sosiale medium som følgje av varselet frå E-tenesta.

Posten med eit brennande regnbogeflagg og ein tekst som kunne oppfattast som oppmoding til drap på homofile vart aldri oppdaga av dei.

Dette er nokre av dei andre hovudpunkta i rapporten:

• Utvalet meiner Oslopolitiets operative handtering av angrepet i det store og heile var godt gjennomført, og at ho samsvarte med gjeldande retningslinjer og prosedyrar.
• Utvalet meiner manglande beredskap/tilgjengelegheit for viktige funksjonar i politiet i Oslo framleis avgrensar moglegheita og evna politiet har til å handtere alvorlege kriser og hendingar.
• Utvalet meiner politidirektøren ikkje hadde tilstrekkeleg grunnlag for å overprøve dei operative vurderingane til politiet av om solidaritetsmarkeringa kunne gjennomførast to dagar etter angrepet, måndag 27. juni.
• Avgjerda om å tilrå avlysing av denne markeringa var i strid med forsamlingsfridommen etter Grunnlova og EMK, ifølgje utvalet.

Justis- og beredskapsminister Emilie Enger Mehl (Sp) seier 25. juni-rapporten er ein alvorleg rapport som skal følgjast opp. Foto: Terje Pedersen / NTB /prideNPK

Mehl: – Står fram som eit terrorangrep

Justisminister Emilie Enger Mehl (Sp) seier 25. juni-rapporten peikar på fleire svakheiter og seier at rapporten skal følgjast opp.

– Dette er ein alvorleg rapport. Angrepet tok menneskeliv, og har ramma det skeive miljøet spesielt. Det står fram som eit terrorangrep, seier Mehl.

Ho seier rapporten er viktig og peikar på fleire svakheiter.

– Alle skal vere trygge på at denne rapporten skal og vil bli følgd opp, seier justisministeren.