Denne artikkelen er eldre enn 1 år gamal. Det betyr at noko av informasjonen kan vere utdatert.
Det er ei akseptert sanning at romanen for lengst har teke over den dominerande posisjonen som lyrikken ein gong hadde i det litterære landskapet.
Men det finst iallfall éin kvalitet som romanen aldri kan ta ifrå eit godt dikt, presist formulert av ein svært litteraturuinteressert ven av meg: «Dikt,» filosoferte denne pasjonerte flipperspelaren som aldri har lese andre bøker enn Donald Pocket – «dikt kan faktisk vera jækla bra, for dei kan vera jækla korte.»
Det jækla korte, ja – det som gjer at eit dikt kan lesast og nytast nærast når som helst, kvar som helst: når ein står i ein klesbutikk og ventar på kona, medan ein steikjer pannekaker, i reklamepausane i ein film.
Brisne engel
Leilegheitsdikt er det noko som heiter, dikt som er skrivne for spesielle høve; slike har nokså låg status. Samstundes finst det mange gode dikt som kan fungere glimrande som leilegheitsdikt i gjevne situasjonar, utan at dette var intendert frå forfattaren si side.
Kanskje er det slik at moderne i mindre grad enn eldre lyrikk innehar denne bruksverdien. Medan diktsamlingar før i tida kunne sprike litt i alle retningar, slik at eitt av dikta gjerne kunne handle om Jesu disiplar og det neste om sigarettar og det tredje om ein elsklings skeive nase, forventar ein no at ei diktsamling skal vera ein slutta kunstnarisk heilskap, ha ein slags raud tråd, sjølv om tråden for så vidt kan vera frynsete.
Likevel synst eg ikkje at vi skal slutte å bruke lyrikken – jamvel den moderne – som leilegheitslyrikk etter vår eiga lyst.
Sjølv skriv eg til dømes, på alle bursdagskort til alle dei fire syskena mine, alltid eit lite dikt frå den nokså modernistiske, for ikkje å seia postmodernistiske eller postpostmodernistiske lyrikken.
(Eg vil presisere at eg sjølvsagt ikkje er så gamaldags at eg kjøper nye kort kvar gong; nei, eg resirkulerer heller slikt som andre har gjeve til meg, til dømes kondolansekort frå gravferder, der ein jo lett kan stryke «kondo» og skrive «gratu» framfor «lerer».)
Kor glad vart til dømes ikkje syster mi, som òg gjev ein lang blank blaff i det meste av lyrikk, for fylgjande helsing frå sjølvaste Øyvind Berg på bursdagsgratulasjonskondolansen sin: «Brisne engel // åtselskriver, bær / oss over / øyets egg.»
Sannare kan det neppe seiast; ho tørka faktisk ei tåre.
«Dikt for enhver som våger»
Då eg miste ein kjær ven brått for nokre år sidan, tok eg fram ein antologi kalla I grenselandet, redigert av ingen ringare enn Halldis Moren Vesaas. Der fann eg snart attende til «Røsten» av Gunnar Reiss-Andersen, eit av dei vakraste dikta eg kjenner om det å døy, ein liten glimt av trøyst:
«Spør du, vandrer, hvem jeg er, / svarer jeg deg; – En usynlig. / Jeg er bare dette her –, stenene i stranden, suset / i den grå novemberluftens / havomsuste furutrær …»
På valentinsdagen, til min kjære, ein av gamle Petrarcas sonettar til Laura, omsette til sexy nynorsk av Sigmund Skard:
«Eg signar årsens bel, eg signar året / og månad, dag og time då det hende, / og stad og stelle der min lagnad vende, / og eg vart bunden av to augo klåre …»
Til dotter mi på sengekanten, i staden for alskens pelshuvekledde tapirar og syklande flodhestar som likevel aldri får ho til å sovne, eit godnattdikt av Olav Nygard:
«Kvite vengjer kvile / yver deg i natt, / alveandlit smile / under skymingshatt; / ljose alvar sanke / nøring åt din tanke / til du vaknar att.»
Sidan dette diktet har berre to strofer, kan eg forresten like gjerne klaske til med den andre òg, som er endå vakrare:
«Himels draumar linde / i sitt blomespinn / dine sviv og binde / rosur på di kinn. / Må din draum deg sanke / det din vakne tanke / trår, men aldri finn.»
Men det treng sjølvsagt ikkje vera så høgtideleg. Kva med fylgjande vesle perle av Gene Dalby, til dømes til ein slektning som nyleg har hamna på mentalsjukehus?
«Jeg har ikke mye å tilby / Stort sett bare nerver / Skal det være en bunt?»
Eg, ei gran i skogen
No er det haust, skikkeleg svarthaust, og då må eg alltid lesa diktet som i botn og grunn inspirerte meg til å skrive denne teksten, det kanskje ypparste haustdiktet i norsk litteratur etter mi meining, Nils Collett Vogts «Var jeg blot en gran i skogen –».
Kva kan verme betre på ein gyseleg novemberdag?
Det er alt blit sent på høsten,
luften dirrer ikke mer,
luften står blot taus og ser
med sit isblå, kolde øie
på de unge ranke birke,
der lig gule altarblus
lyser op i skogens kirke.
Når så vinterstormen kommer,
– hele skogen farer sammen,
og de gule altarlys
slukkes ud ved første gys,
blade fyger om som gnister,
luften blegner, sneen falder, –
er det kun de høie graner,
der lig store, sorte faner
suser gjennem skogens haller.
Og da driver jeg i skogen,
og jeg hører vinden sukke,
slide i de gamle toppe,
tude om det mørke fjeld,
som står lige mørkt deroppe.
Og jeg tænker ved mig selv:
Du er intet skillingslys,
som det første gufs skal slukke.
Var jeg blot en gran i skogen,
der, når vinterstormen kommer,
– luften blegner, sneen falder, –
suser gjennem skogens haller
lig en vidt udslagen fane,
til det grønnes næste sommer!
- Les også om vegen frå Instagram til papir: – Nesten så følgjarane gjennomskodar det når eg skriv fiktivt
Sabina Store-Ashkari (20) og Alexander Fallo (35) har begge teke steget frå Instagram-poesi til diktbok på Cappelen Damm denne våren. Foto: Mary Store, Anna-Julia Granberg/Blunderbuss
