Godt nok, er det bra nok? Ei øving i anti-perfeksjonisme*

Teksten var først publisert på psykologisk.no og er omsett og gjengjeve med velvilje frå forfattaren.

Då eg var 17 år, hadde eg ein samtale som har slått seg leir i tankane mine. Eg sat i ein svart, knirkande skinnstol på psykologen sitt kontor. Vi hadde ein samtale om perfeksjonisme. Psykologen min hadde akkurat skulda meg for å vere ein perfeksjonist. Ho skulle ønskje eg kunne gi litt meir faen.

Eg såg på henne med trass i augo, og svarte med ei overtyding som berre høyrer tenåra til: «Sjølvsagt er eg ein perfeksjonist! Kva i all verda er vitsen med å gjere noko som helst, om du skal gjere det halvvegs?»

Psykologen sine ord hadde ingen plass i mitt verdsbilete. «Å gi litt faen» var det same som å gi opp – resignere, tape. På skulen skulle karakterane vere høge. Kvart ytra ord skulle vere gjennomtenkt, eller forgå i stille: typisk flink gut-syndrom (ei samansetning av ord som høyrest merkeleg ut i eit samfunn som trur det berre finst flinke piker).

«Har ikkje du også alltid lyst til å gjere ditt beste?» konfronterte eg psykologen. Då sa ho noko som eg har blitt meir og meir tilhengjar av: «Jo, det trur eg alle menneske har, men eg trur ikkje det finst noko som er perfekt her i livet – verken perfekte liv eller perfekte forhold. Eg trur derimot det finst perfekte augneblinkar, men desse augneblinkane kan ikkje tvingast fram.»

Eit kontrollbehov ute av kontroll

Eg har grunna mykje på perfeksjon etter denne samtalen hos psykologen. Eg trur ønsket om perfeksjon handlar om mennesket sitt behov for tryggleik og føreseielegheit i ei verd der vi er prisgitt tilfeldigheitar og meiningslause katastrofar.

Det er så mykje vi ikkje kan kontrollere her i livet, verken kor vi blir fødde, kven som er foreldra våre eller kva gener vi blir tildelte. Vi kontrollerer verken skyene på himmelen eller bilen i motsett køyrefelt. Vi kan såleis døy om 30 år eller 30 sekund.

Etter mitt skjønn er ønsket om perfeksjon ein protest mot det usikre i livet: Vi klamrar oss fast til dei få variablane vi faktisk kan kontrollere for å oppleve ei grad av meistring i eit likesælt univers som ikkje bryr seg om menneskeslekta sine håp og draumar.

• Les også: «Når eg ikkje når det uoppnåelege har eg slengt drit til meg sjølv»

Perfekte overflater

Eg jogga nyleg forbi ein fantastisk statue av Damian Hirst, som kan fungere som ein metafor for perfeksjonens natur. Statuen heiter Anatomy of an Angel og står plassert på tyskertrappa i Ekebergparken. Statuen førestiller ein engel. Engelens høgre profil er vakker og blankpolert: eit nydeleg kvinneansikt med eit blikk som uttrykker harmoni og sinnsro – alt det vi forventar av gudane sitt sendebod.

Engelens venstre profil er langt meir interessant. Kunstnaren har strippa kvinna for si perfekte overflate, slik at skapningen sin anatomi kjem til syne: Musklar, senar og tarmar skapar ein slående kontrast til engelen si blankpolerte høgre side. Eg synest dette er eit godt bilete på perfeksjonens natur: Det perfekte lever på overflaten, vi treng ikkje å kutte djupt før vi blottlegg livets kaos og sjølvmotseiingar.

På same måte treng vi heller ikkje å kutte djupt i perfekte fasadar på Instagram og Facebook før vi treff eksistensens marg og bein: usikkerheit, smerte, feilskjær og misnøye. Byrdar vi alle må bere gjennom livet.

Mot til å vere «feiltastisk»

Vi burde alle prøve å omfamne det som er uperfekt ved oss sjølv, våre medmenneske og våre omgivnadar. Vi må kultivere ei personleg vilje til å feile og ein kollektiv aksept for feilskjær. Å kunne seie som Thomas Edison, «eg har ikkje feila, eg har berre funne 10 000 måtar som ikkje fungerer».

Journalist og forfattar Kathrine Aspaas brukar ordet «feiltastisk» (ei norsk omsetjing av det amerikanske uttrykket «flawsome») for å skildra viljen til å feile: Denne evna til å tolke tilbakegangane i livet som eit høve for læring. Ein må derimot vere modig for å vere feiltastisk i eit samfunn som dyrkar perfeksjon.

Vi er omringa av blankpolerte overflater og feilfrie fasadar. Vi blir bombardert av retusjerte kroppar, heltemodige livshistoriar og glamorøse levekår. Eg er takknemleg ovanfor alle menneske som maktar å vere ei motvekt til blankpolerte overflater, sjølv om eg ikkje nødvendigvis alltid er ein av dei sjølv.

Eit av mine favorittaugneblinkar på TV, fann stad under utdelinga av Nobelprisen i litteratur i 2016. Tusenkunstnaren Patti Smith får jernteppe på scenen og må avbryte songopptreden midtvegs. Ho er tydeleg påverka av situasjonen, vender seg mot publikum, og seier «Beklagar. Kan vi starte den seksjonen på nytt, eg er så nervøs».

Heile salen applauderer. Sjeldant har ein applaus vore meir fortent. Det krev mot å vise seg sårbar i møte med feilskjær, spesielt når heile verda er tilskodarar. Alle som meistrar dette vågestykket burde hyllast for sin innsats.

Eg håper fleire og fleire mennesker vil våge å følgje døme til Patti Smith, og vise mot til å vere «feiltastiske» i ei verd som er rotete og kaotisk.

[Teksten held fram under videoen.]

*Eg synest det var veldig dumt å prøve å skrive ein perfekt tekst om farane ved perfeksjonisme. Eg har difor vald å skrive ei kjapp skisse til ein artikkel. Teksten er usamanhengande og har heilt sikkert masse skrivefeil når eg sender den frå meg til Psykologisk.no. Eg har ikke slått opp i tunge bøker, ei heller søkt støtte i forskingslitteraturen. Sitat er gjengjevne etter hukommelse og referanseliste uteblir. Kvar og ein får bestemme om resultatet er «feiltastisk» eller fullstendig bortkasta spalteplass. Eg er sjølv usikker. Det får stå til.

Har du noko på hjarta?
Send lesarinnlegg, tankar eller meiningar til tips(a)framtida.no!