Ei verd av bøker
Dette er eit meiningsinnlegg og gjev uttrykk for skribenten sine eigne meiningar.
Nyleg vart eg utfordra i ein slags kjedekonkurranse på Facebook. Eg skulle leggje ut eit bilete kvar dag i ti dagar: «Ten books I love. No review, no explanation, just the cover». Dette kunne jo bli morosamt, tenkte eg, og heiv meg på. Eg fekk mange likerklikk og kommentarar, så heile greia var veldig bra for det intellektuelle egoet.
Då eg i etterkant såg igjennom lista mi, var eg ikkje lenger så høg i hatten: Eg hadde valt meg ut nesten utelukkande kvite, vestlege forfattarar! Folk av den kaukasoide rase, for å seia det med ein noko utdatert term: To nordmenn, tri tyskarar, ein hollendar, tri amerikanarar og – det mest spenstige innslaget – ein russar.
Dette var rett og slett skremmande veikt av ein som reknar seg sjølv for ein verdsmann, ein kosmopolitt, ein internasjonalist, ein svoren antirasist, og ikkje minst ein slags litterat! Kor snever vil ein ikkje bli i tankegangen, om ein berre skal halde seg til det vestlege, det heimlege og velkjende.
Men eg har faktisk lese bøker frå mange verdshjørne, det må eg berre få understreke. Eg vil difor, no i etterpåklokskapens lys, publisere ei ny liste: ti bøker eg elskar av ti «eksotiske» forfattarar, for å bruke eit corny ord. Alle finst i norsk omsetjing.
Ismaïl Kadare: Drømmenes palass (1981). Vi byrjar i vår eigen verdsdel. Kadares dystopi handlar om ein ung funksjonær i departementet som overvakar folks draumar. Det høyrest kanskje fjernt ut, men kan det finnast ein aldri så liten link til det diktatoriske Albania forfattaren kom ifrå? Om romanen minner mest om Orwell eller Kafka kan nok diskuterast, men han kjennest alt anna enn irrelevant i vår tid, der privatlivets fred er under stendig hardare press.
Chinua Achebe: En mann av folket (1966). Ei skremmande, men og svært morosam framstilling av det politiske livet i ein av dei «nye» afrikanske republikkane. Kva for ein blir ikkje sagt, men sidan Achebe var nigerianar, kan ein jo gisse sitt. Ein intelligent ung akademikar får måle krefter med den tidlegare læraren sin, no «kulturminister», ein mektig mann som ikkje er så interessert i å sjå det gamle klansamfunnet erstatta av eit transparent demokrati.
Henk van Woerden: Glasskår i munnen (1998). Van Woerden er strengt teke hollendar, men han vaks for ein stor del opp i Sør-Afrika, og det er derifrå han har kjennskapen til Dimitri Tsafendas, som i 1966 tok livet av apartheidpolitikaren Henrik Verwoerd. Tsafendas’ livshistorie er etnisk og kulturelt nesten like kompleks som samfunnet Sør-Afrika. Ein lærerik biografi eller ei perle av ein roman, alt ettersom ein ser det.
Omar Khayyám: Rubaiyát (ca. 1100). «Går ferda evig kring eit ukjent nav? / Så stutt vår dag er på så store hav! / Skal aldri nokon seia oss for sant / kvar me er komne frå, kvar me fer av?» At ein persisk matematikar og astronom for snart tusen år sidan kunne skrive slike vers – her i Johannes Gjerdåkers flotte attdikting – er eigna til å gje ein litt større tru på menneskeheita. Eit mantra i dikta er at det løner seg å drikke vin og nyte livet så lenge det varar, men denne nydelege gamle poesien opnar for så mange slags innsikter i menneska sine grunnvilkår i verda.
Tsjingiz Ajtmatov: Tidlige traner (1983). Då denne vesle romanen såg verdas lys, var heimlandet til forfattaren del av eit av grannelanda våre. Uansett må Kirgisistan seiast å liggje langt borte, og særleg mange bøker derifrå har ikkje funne vegen til den norske marknaden. Men vil du bli kjent med det som utvilsamt er eit praktfullt fjelland og ein stolt og gamal kultur, kan du byrja med denne sorgsæle historia om ungdom, kjærleik og – som naturleg er i Kirgisistan – hestar.
Takiji Kobayashi: Krabbeskipet (1929). Proletarromanen som sjanger har vore kraftig svekt, men kanskje er han på veg attende? Japan er eit land der rikdom og velstand har auka valdsamt, og kven hugsar då dei som arbeider «på gølvet»? I denne brutalt ærlege forteljinga er det nettopp den gruppa vi møter, og dei provar at det ikkje berre er på kontorstolane at flittige japanarar kan jobbe seg i hel. Nyleg har jo avisene avslørt at utlendingar arbeider under slaveliknande tilhøve på krabbeskip like utom vår eigen kyst, så romanen er alt anna enn forelda.
Dương Thu Hương: De blindes paradis (1988). Eg skal ærleg innrømme at det aller meste eg har av førestillingar om Vietnam og Vietnam-krigen, kjem frå amerikanske filmar. Men denne sterke romanen, forresten den fyrste vietnamesiske romanen utgjeve på engelsk i USA, gjev eit kritisk blikk frå innsida – ikkje fyrst og fremst på krigen, men på det harde og djupt splitta samfunnet som oppstod i kjølvatnet av han. Svært interessant lesing.
Eka Kurniawan: Mann, tiger (2015). Min personlege favoritt på denne lista, og ein formidabel internasjonal suksess. Romanen byd på ei medrivande kriminalhistorie, men vi får vita namnet på både mordar og offer allereie i fyrste setning. Spenninga, og den store litterære kvaliteten, ligg i utforskinga av dei tilhøva som kan leie ein ung mann til ei desperat handling. Ein landsens indonesisk familie er skildra med utruleg kraft. Det største spørsmålet går langt utover bokpermane: Kva gjer det med eit menneske å leva i ytste fattigdom, når andre i same samfunn badar i luksus?
Gabriel García Márquez: Hundre års ensomhet (1967). Ein veletablert klassikar, dette. Slektskrøniken til familien Buendía i den fiktive byen Macondo er rekna som det fremste verket til Colombias store diktar, ein av det spanske språkets største meistrar. Så lenge du toler at realismen har sine magiske brester, at mange merkelege ting skjer utan at det er heilt klårt når dei skjer og kvifor dei skjer, vil du få veldig mykje att for å gje deg i kast med denne fantastisk rike romanen.
Nils-Aslak Valkeapää: Solen, min far (1988). Vi avsluttar her heime, for så vidt med ein kvit europear, men for oss etniske nordmenn likevel ein sjeldan fugl. Verket gav forfattaren Nordisk råds litteraturpris, men kan nok verke framandt for mange i sin vågsame kombinasjon av skrift og bilete, sin nærleik til den evige ordløysa i joiken, sin symbiose med naturen og årstidene. Ein har attom seg ei lutrande vandring gjennom ei vidstrekt samisk tankeverd, idet ein les dei unnsjåelege orda på den siste dobbeltsida, trykte oppå eit foto av helleristningar i Alta: «og når alt er forbi / høres ingenting lenger / ingenting // og det høres».
Så må eg berre orsake at det ikkje vart ei einaste bok på lista av ein forfattar frå Oseania, men eg veit ærleg talt ikkje om eg kjenner til nokre slike, andre enn eit par snøkvite australiarar. Øyene i Stillehavet kjenner eg stort sett frå kartet og frå europeisk eventyrlitteratur av typen Mytteriet på Bounty, som eg for så vidt kan tilrå på det varmaste. Men om nokon har ein forfattar frå Papua Ny-Guinea eller Kiribati å tilrå meg, blir eg veldig glad.
