Ein by av kråkereir

Hundretusenvis bur ulovleg på Taiwans hustak. Norske John er ein av dei.

Å betale rundt 3000 kroner i månaden for ein hybel på 45 kvadratmeter høyrest kanskje ikkje urimeleg ut. Men når løna ligg på 6000 kroner i månaden, blir det ei anna sak.

Taipei er berre halvparten så stort som Oslo, men husar rundt 2,7 millionar menneske. Inntekta har stagnert det siste tiåret, men bustadprisane har auka og ein kvadratmeter i Taipeis bykjerne kostar no om lag 56.000 norske kroner.

Husmarknaden klarer ikkje å tilfredsstille etterspurnaden. Difor har det, sakte men sikkert, utvikla seg ein heilt ny by oppå Taipei sine tak.

• LES OGSÅ: Difor reiste vi til Taiwan

Hundretusenvis

Vi hadde høyrt om dei ulovlege taktoppane før vi reiste til Taiwan. Så for å skaffe oss ein oversikt, tok vi oss opp til toppen av ei høg bustadblokk like utanfor Taiwans Nasjonale Universitet i Taipei.  Vi kunne ikkje unngå å bli overraska. Overalt kunne vi sjå små bustadar med både tak og veggar dekt av blikkplater. Fasadane var malt i mange ulike fargar, som skapte eit rotete, usystematisk inntrykk.

Og når vi først begynte å sjå etter dei, såg vi dei overalt. Oppå hustak. Inni igjen-spikra verandaer. Nokon var til og med bygd oppå andre ulovlege påbygg. Det var som om vi stod og såg på ein elevert by av kråkereir.

I Taipei er det rekna å vere rundt 98.000 ulovlege påbygg. Inkluderer vi metropolen som omringar hovudstaden, New Taipei City, er det til saman 290.000 kråkereir. Dei er umoglege å oversjå.

Fleire hundre tusen menneske har busatt seg på Taiwans hustoppar (Foto: Amanda O. Berg)

Likevel var det ikkje enkelt å kome i kontakt med folk som budde der. Vi prøvde å oppsøke taktoppane og banke på dørene, men var utan hell. Då vi endeleg kom i kontakt med ei kvinne gjennom sosiale medium, ville ho berre snakke med oss over telefon.

• LES OGSÅ: Tosiku (17) i Taipei: – Mamma har sagt vi skal bu utandørs i tre år til

Men ein som ville stille opp, var John Yu (29) frå Oslo. John studerer ved Taiwans Nasjonale Universitet, og bur i på ein ulovleg taktopp i Taipei sentrum.

For å besøke John måtte vi først ta heisen til toppetasjen, for så å gå trappene opp til nødutgangen på taket. Det var ikkje lett å sjå den ulovlege etasjen frå bakkenivå, men då vi kom ut av trappeoppgangen opna det seg ein heilt ny etasje med seks leilegheiter.

– Til saman bur vi rundt 15 stykk her oppe, fortel John.

Utanfor inngangsdøra til leilegheita si har John plassert ei sitjegruppe, og dekorert med eit par rekker juletrelys. Vi kunne høyre trafikksusen under oss, og skoda vi utover kunne vi skimte fjella i horisonten. Og endå fleire kråkereir.

John leier ein leilegheit av ei dame som også eig heile etasjen under. Det gjer det lettare å byggje på ein ekstra etasje, utan å bli lagt merke til.

– I underetasjen har tre leilegheiter blitt gjort om til to for å huse flest mogleg. No bur det åtte stykk i den eine, og fire eller fem i den andre, fortel John.

Ikkje bygd for å tole ekstra etasjar

Påbygg laga av stål og blikk er ofte forbunde med slum-område. Og i Taiwan ser dei fleste kråkereira ut som, ja, kråkereir. Men fenomenet er så vanleg og utbreidd, at det ikkje berre er folk med lite ressursar som bur i kråkereira.

John sin leilegheit er ein av dei betre utstyrte. Treroms-leilegheita er pryda av kvite fliser og mørkt tre, skinnsofa og fullutstyrt kjøkken. På overflata ser det bra ut. Men går ein ned på detaljnivå, ber den likevel preg av å vere eit påbygg.

– Ta til dømes golvet på badet. Det heller ikkje mot dusjen slik det vanlegvis gjer. I staden heller det meir andre vegen, sånn at eg må bruke føtene for å dytte vatnet nedi sluken, fortel John.

Vassrøyra til den provisoriske etasjen er plassert rett utanfor inngangsdøra til John Yu. Dei er ikkje isolert, og ber preg av å vere ein alternativ løysing (Foto: Amanda O. Berg)

– I tillegg flimrar lyset ofte, og det er svakt trykk i dusjen og springen. Spesielt på visse tidspunkt når det er mange i blokka som dusjar. Straum- og kloakkanlegget ber tydeleg preg av å ikkje vere bygd for å tole ein etasje ekstra.

Forårsakar dødsbrannar

I Taipei kunne vi sjå fleire kråkereir som var bygd bak svære reklameskilt, eller som ein forlenging av heissjakta på bygget. Det var som om det var blitt gjort eit forsøk på å skjule dei. Kråkereir truer tryggleiken til dei som bur i blokka, og er rekna som ulovlege. Men viss dei er ulovlege, kvifor finst det då så mange?

Nyttårsaftan 1994 stoppa den dåverande ordføraren i Taipei, Chen Shui-bian, nedrivinga av alle ulovlege taktoppar som var bygd før 1995. Frå då av, sa han, ville dei berre forby dei kråkereira som blei reist etter 1. januar 1995.

• LES OGSÅ: Dette studentopprøret gav grobotn til teknologisk demokrati

I dag står det rundt 25.000 registrerte taktoppar som er blitt frigjort frå rivinga. Men Ko Wen-je, dagens ordførar i Taipei, har gått ut og sagt han vurderer å fjerne dette unntaket.

– Dei aller fleste ulovlege strukturane som står i dag blei faktisk reist før 1995, sa han til Taipei Times i desember.

På det tidspunktet var temaet om ulovlege hustoppar igjen blitt tatt opp til diskusjon, då 10 menneskje mista livet i to brannar i Taipei-området. Tidlegare i haust hadde også to utanlandske studentar mista livet i ein taktopp-brann.

Ifølgje ordførar Ko Wen-je skal styresmaktene i Taipei og New Taipei City trappe opp nedrivinga, med mål om å fjerne alle 290.000 ulovlege påbygg.

Vil, men får det ikkje til

Styresmaktene har i fleire år lova å rive ned dei ulovlege bygningane. Likevel er bybilete framleis sterkt prega av dei. Kva skjer?

Nokon stiller spørsmål til om myndigheitene i det heile tatt er i stand til å fjerne bustaden til fleire hundre tusen menneske. Nedrivinga vil gje enorme kostnader til staten. I tillegg er Taipei sin husmarknad allereie for liten til å kunne huse alle som bur i byen.

– Viss desse strukturane blir riven ned utan å vurdere dei negative konsekvensane det vil få for offentleg tryggleik, trafikk, helse og byplanlegging, er det ein risiko for at det vil bli prioritert feil. Er nedriving verkeleg den rette vegen å gå? spør Lee Ji-sheng, ein forskar i Taiwans lovgjevande organ, Legislative Yuan.

Paranoid huseigar

John heller i kvar sin kopp kaffi og serverer japanske mjølkekaramellar. Han pleier ofte ha vener på besøk, sjølv om huseigar eigentleg ikkje tillèt det.

– Eg trur ho er litt paranoid for å bli tatt, fortel han.

– Når det til dømes går tomt for gass, har eg blitt bedt om å ringje ho og ikkje gassleverandøren. Eg trur ho har sine kontaktar som ho kanskje betalar litt ekstra for å ikkje avsløre at vi bur her.

John Yu sin taktopp-leilegheit har betre standard enn mange andre kråkereir (Foto: Amanda O. Berg)

I tillegg må John dele postkasse med eit titals leigebuarar i underetasjen. Er det eigentleg nokon fordelar med å bu ulovleg?

– Nei, svarar John og ler. Han tenkjer seg om.

– Eller, litt. Eg trur huseigar vil gjere meg mest mogleg til lags sånn at eg ikkje skal sladre. Før eg flytta hit, spurde eg om det var TV i leilegheita. Det var det ikkje, men då eg kom stod det ein svær flatskjerm i stova likevel.

Denne saka er ein del av prosjektet «Jordbær-republikken Taiwan», utført i samarbeid med Universitas med støtte frå Fritt Ord. Les fleire saker frå prosjektet her!