Til forsvar for dei usynlege

«Feige, unge forfattere» står det som overskrift på Birger Emanuelsens essay i Morgenbladet. Tittelen er ikkje Emanuelsens. Det er Morgenbladets redaktør og desk sin syntese av innhaldet i essayet, som i korte drag hevdar at yngre, samtidige forfattarar heller utleverer sine nærmaste enn å vere kritiske til samtidige forfattarar. At «like»-kulturen frå SoMe har kome inn i samtalen om litteratur også. Når Emanuelsen blir intervjua om essayet i NRK understrekar han dette med tittelen, og at han ikkje meiner at nokon er feige. I verste fall er han sjølv feig. I beste fall har han større interesse av å skildre eit fenomen, mest muleg deskriptivt, enn å rase og synse over det.

Det er mi synsing, som eg snart kjem til å sende til redaktøren av Magasinett. De veit nok ikkje at han heiter Svein Olav. Svein Olav er ein eigentleg usynleg makt i dette bladet, men som bestemmer kven som skal få synse, som gir innspel til synsingane og på den måten kan, om han vil, forme kva du får vite og på kva måte det blir fortalt om det.

Det handlar ikkje om kva ein fortel, men korleis ein fortel det. Å fortelje er det viktige.

Difor undrar eg meg over eit gjentakande krav eller ønskje om at forfattaren skal rase og synse: skal ta temperaturen på samfunnet og skrive meiningsberande og engasjert om det.

«Analyse,» skriv Thomas, når eg ikkje har lyst til å grave meg lenger ned i det, og spør han om kva han tenkjer om tema. Thomas er professor i kunst og arkitektur ved Bergen arkitektskule og har lese særleg mange bøker av tyske og franske filosofar, og britiske, romantiske poetar: «Ein har ulik forståing av omgrepet «synsing» i ulike land. I England er analyse tre fjerdedelar skildring.» Deskriptivt, altså. Intellektuell er den som på mest muleg presist vis skildrar sanninga.

Poetikk er ein meta-tekst. Poeten fortel og/eller viser, med teksten, kva som er prosjektet hennar. Denne teksten er min synsikk. No skal de få vite korleis eg forheld meg til å det å synse. Den korte utgåva er denne: Svein Olav får alltid synsingar frå meg lenge etter avtalt tid. Eg set meg ikkje ned og pressar fram ei synsing, berre for å synse noko. Eg er ikkje tilhengar av å ha sterke meiningar for dei sterke meiningane sin skuld. Slikt kan i verste fall hause opp til konflikt. I beste fall er det som dikt skrive på press: Prøva, villa, utan ektekjent engasjement.

«Dei usynlege forfattarane»

Ein samtidig debatt er om forholdet mellom røynd og litteratur. Her er korleis dei to debattane deler meir enn samtidigheit:

Julaftan i fjor møtte den franske forfattaren Edouard Louis ein mann ute på byen. Dei to karane likte kvarandre. Louis tok mannen med heim. Det var kjærleik, ei stund. Men så snur lynnet til mannen seg. Han syner ei traumatisert side, skriv Louis, i Voldens historie: Elskaren trugar med å drepe Louis, valdtek han og stel iPadden og ein telefon. Louis melder han til politiet. Så blir Louis usikker: Vil han la guten sitje i fengsel i fleire tiår? Louis trekker meldinga attende. Politiet seier: Du eig ikkje lenger denne historia.

Kven eig sanninga? Dette er eitt av tema som er kome opp i haust etter utgjevinga av bøker av til dømes Vigdis Hjorth og Selma Lønning Aarø. Hjorth har skrive om hendingar som ligg attende i nokon sin barndom, og som søskena har opplevd på ulikt vis. Aarø har skrive om ei historisk kvinne, ei som blir kalla forrykt og desperat, som følgjer etter Knut Hamsun på det som blir kalla ubehageleg vis. For nokre år sidan skreiv Aarø ei bok om sitt eige liv. «En rekke avbrutte forsøk» skildrar samtalar som forteljaren har med mora si. Forteljaren fortel mora om minne frå barndommen. Som då mora gløymte barnet att på ferjekaia. Mora fortel sin utgåve av historia. Utgåvene er påfallande ofte ulike kvarandre. Kven eig sanninga? Eit vanleg svar er at sanning er subjektivt. Alle eig sin sanning. Eit slikt svar tar utgangspunkt i ein definisjon av sanning som erfaring. Eg opplevde meg annleis. Eg opplevde meg som utanfor og usynleg. Men så var det vel berre slik at eg såg alt innanfrå meg sjølv.

Anynome «nettroll» er ikkje lenger anonyme. Nettroll fekk andlet då ein VG-reportar reiste landet rundt og møtte, fotograferte og intervjua nokre av dei som ofte kommenterer på negativt eller aggressivt vis på internett. Trolla såg dagens lys. Men sprakk dei? Slutta dei å tøffe seg på kommentarplass når dei fekk spalteplass i beste lesetid, i laurdagsmagasinet? Dét skulle eg likt å sjå ein oppfølgjarsak om. Teorien min er at dei kommenterer fordi dei har tid til det. Dei er ofte arbeidslause eller av andre grunnar sit heime.

Eg sit i ein usannsynleg søt posisjon, som lever i eit Noreg i ein gullalder. Ikkje ulikt tida då Thomas’ franske filosofar tenkte, samtalte, skreiv og skreiv om att. Eg arbeider med sakprosa, skjønnlitteratur, dramatikk. Med å fortelje historier. Slik held eg analysen, spekulasjonar, mulege konspirasjonar, dei sterkaste kjenslene på ei arms avstand. «Kva kjensler held du på ein armlengds avstand? Kva har du opplevd som du held unna?» spør Jung. Eg veit ikkje, og har ikkje ambisjon om å prøve å finne ut av det. Det ligg ingen objektivt sanne, formelt godkjente dokument som kan vise meg kva som skjedde, eigentleg.