Afghanske veker i ein arktisk avkrok

Nytt blikk på dei som kjem

Ikkje nok med at dei har flykta frå familiane og heimstadene sine, og har levd eit utrygt og kaotisk liv i lang tid allereie: Når dei endeleg har kome seg til det fordrøymde Noreg, blir dei sende til den nordlegaste utposten i riket, eit område nordmenn flest skyr som pesta: Finnmark. Di heldigare er det for meg, som dei siste vekene hatt arbeidet med å lære 30 afghanske gutar den fyrste grunnleggjande norsken.

Ei veke før jul synte termometeret -16 grader i Lakselv. Klokka ti på formiddagen hoppa afghanarane opp av stolane sine for å fotografere ei aldeles praktfull perlemorsky som hang på den djupblåe himmelen over bygda. Men eit par timar seinare var det atter bekmørkt, som det er det meste av døgnet. Eg trur eg fekk dei til å skjøna at sola ikkje kjem attende før i slutten av januar.

Dei er alle i alderen 15–17 år, og i kategorien EMA, einslege mindreårige asylsøkjarar. Kvar dei har vore tidlegare er ikkje godt å vita, og ikkje kvar dei vil ende opp heller. Sikkert er det berre at dei kjem frå Afghanistan, og at dei for augneblinken bur i Lakselv, Porsanger, Finnmark. Det kunne vore verre, for i areal er kommunen den tridje største i heile Noreg, altså veldig stor, og det er nok av asylsøkjarar som har hamna på endå meir avsidesliggjande, avfolka og obskure stader i kommunen. Har du til dømes høyrd om Børselv, Stabbursnes eller Skoganvarre? Der er det òg asylmottak. Så har ein ikkje minst dei som kom på Dagsrevyen, fordi dei vart sende til Altneset på øya Seiland lenger vest i Finnmark, der det knapt bur menneske overhovudet, og der einaste samband med fastlandet er ein båt som sjeldan går.

Noko luksusliv lever så visst ikkje afghanarane i Lakselv heller. Det er jo velkjent propaganda dette at asylsøkjarar sopar inn pengar og snyltar på alle moglege gode, utan at dei arbeider eller på andre måtar gjer noko konstruktivt for det norske samfunnet. Ein kjenner logikken att frå jeremiadar over dei innsette i norske fengsel, som visstnok òg «bur på hotell», kort sagt lever betre enn dei fortener. Det dei forsmådde kritikarane gløymer, er at livskvalitet eigentleg har uhyre lite med storleiken på fjernsynsapparatet eller smaken på middagen å gjera. For å leva eit meiningsfullt liv, må ein ha noko meiningsfullt å gjera. Det har asylsøkjarar i nesten like liten grad som fangar i fengsel. Kvar bidige dag går med til å vente på noko anna. Ein kastar bort den dyrebare vesle tida ein har til rådigheit i livet, og ein kan ikkje gjera noko med det.

I denne situasjonen blir det å få sitja på skulebenken og lære norsk nokre timar kvar veke, ei kjærkomen avveksling. Som lærar ved ein norsk vidaregåande skule, møtte eg nok av elevar som hadde hundre andre ting dei heller ville gjera enn å lære, og litt for ofte bar stemninga i klasserommet preg av denne likesæla, denne arrogansen. For ein skilnad å undervise afghanarane! Fagleg må ein riktig nok halde seg på eit lågt nivå – noko ein litt for ofte må i vanleg norsk skule òg – men entusiasmen mellom elevane er til vederlag enorm, og læringskurva bratt. Gode spørsmål og friske svarforslag formeleg haglar veggimellom, låtten sit laust og ingen er redde for å prøve seg. Samstundes er høflegheita frå elevane reint forbløffande for ein lærar som har vent seg til å bli møtt med usakleg støy og sjikane, eller i beste fall øyredauvande tagnad. Dei afghanske gutane er lærde opp til å vyrde autoritetar, og læraren er tydelegvis ein autoritet. Idet eg entrar klasserommet, kjem mange og handhelsar på meg med nyleg innlærde fraser: «Hei! Velkommen! Hvordan går det?» Ved slutten av timen skjer tilsvarande på nytt: «Takk for i dag! Ha det bra! Vi sees i morgen!» Men i media høyrer ein stadig den same innvendinga, ei formaning om skepsis andsynes alle desse asylsøkjarane: «Hugs, dei har ein annan kultur enn oss.» Ja, det stemmer – og det er eg glad for!

Utfordringa ligg i å vera ein god nok lærar. Etter ein gjennomgang av det norske alfabetet, fekk gutane i lekse å koma opp med eitt ord på kvar bokstav. Dagen etter tok vi ein gjennomgang av alle orda, med bruk av enkle illustrasjonar på tavla og biletsøk på Google på storskjerm. På bokstaven u kom Navid trekkjande med ordet «ubegrunnet» – Gud veit kvar han hadde fått det ifrå. Korleis ville du forklåra tydinga av dette ordet for ein som knapt kan norsk? Under ein gjennomgang av ordtilfanget tilknytt menneskekroppen, snakka vi om «hånd» og «finger». Vi kom seinare til «fot», og idet eg peikte på dei fem rare greiene som stikk ut fremst på kvar fot, ropte Akhtar ut eit forslag: «Fotfinger!» Det er jo nesten lyrisk, iallfall samanlikna med det prosaiske «tå». I ei trykksak dukka ordet «pult» opp, jamsides eit bilete av ein pult. Det forvirra mange, for hadde dei ikkje nettopp lærd at det heiter «bord»? Eg freista forklåre skilnaden, at ein pult er noko ein bruker til skriving og dilikt, medan eit bord snarare blir brukt til slikt som eting. Men Mansoor gav seg ikkje så lett, og lurde på kva som ville skje om han tok pulten med inn på rommet sitt og åt ved han – ville pulten då bli eit bord?

Jo, samarbeidet med våre nye landsmenn er langt meir gjevande enn det var mogleg for ein desillusjonert gamal norsklærar å førestille seg. Her får ein altså for det fyrste eit nytt blikk på det norske språket. Viktigare er likevel det nye blikket ein får på menneske, og på alle løgnene og generaliseringane som leier til uvenskap mellom eit ikkje-eksisterande «oss» og eit misforstått «dei».  

Først publisert i Magasinett.