Livet med dumtelefon

Lat det vera sagt fyrst som sist: Eg er ingen innbiten motstandar av Internett og moderne teknologi, og eg prøver heller ikkje å verka klokare og meir avbalansert og dygdefull enn andre folk. Men eg noterer meg – med ei viss skadeglede – at det ikkje berre er fryd og gaman med desse fancy telefonane som nordmenn flest har skaffa seg.

Eg skal straks fortelja meir om det eksotiske livet med Internett-laus telefon, men fyrst treng me å få eit litt vidare utsyn over stoda.

Avisene prentar stadig innlegg frå lærarar og andre skulefolk som fortel at mange elevar vert uroa av å ha verdsveven tilgjengeleg støtt, dei greier ikkje samla seg og arbeida samanhengande med noko, dei må jamt «sjekka» eit eller anna, få noko påfyll, stimuli no! Straks tenkjearbeidet vert krevjande eller keisamt, skjenar dei ut – her er så mykje anna som lokkar og dreg. Somme kallar det nonsentrasjon (‘inga samling’), den rake motsetnaden til konsentrasjon (‘samling i eit midtpunkt’). Å samla seg, altså. Har dei rett, lærarane, eller svartmålar dei stoda?

Ikkje veit eg, men eg har ofte vore takksam for at me ikkje nytta pc/mac i timane då eg gjekk på skulen. Stort sett las me i boka og skreiv for hand. Berre dei som sleit med å lesa og skriva, nytta pc. Facebook og Twitter og Instagram og alt det der var ikkje oppfunne. Me hadde langt færre freistingar å stå imot, det var mindre som avleidde tankane frå arbeidet.

Forresten er det ikkje berre lærarar som skriv skarpe avisinnlegg om saka: Elevane gjer det òg! Til dømes prenta Aftenposten 15. mai eit innlegg frå Dorthe Hebnes Høybakk, tillitselev i ei klasse ved Randaberg vidaregåande skule. Ho skriv mellom anna: «Mange av oss elever sliter med alvorlig avhengighet av spill og sosiale medier.» «De smarteste hodene i verden innen salg, markedsføring og reklame er nådeløse. […] Vår usikkerhet blir maksimalt utnyttet, og de når oss til og med mens vi er i klasserommet! I friminuttene når de oss på mobilen, og slik fortsetter det.» Ho vil at lærarane skal ha høve til å stengja nettet.

Men er det berre skuleelevane som er hekta og nonsentrerte? Agnes Ravatn har i vinter og vår hatt ein sjølvhjelpsserie gåande i avisa Dag og Tid (som hovudsakleg har vaksne lesarar). Eit av hovudspørsmåla har vore: Korleis stå imot freistinga til å gjera noko anna enn det du eigentleg skal gjera, til dømes når du er på jobb? Eit av svara har vore: Prøv å ordna det slik at du ikkje vert freista. Dersom du stadig bryt av arbeidet fordi du «må» sjekka noko på nettet, bør du stengja av nettet eller få deg eit program som gjev deg tilgang berre i visse tidsrom. Dersom du stadig bryt av arbeidet fordi du «må» sjekka noko på telefonen, bør du slå han av eller leggja han i eit anna rom. Eller du kan kvitta deg med han: Nyleg las eg at det tek til å verta trendy med gamle mobiltelefonar, folk er leie av forstyrringa frå veven og alt som hender på dei såkalla smarte telefonane.

På telefonen min hender det ingenting. Det kan gå mange dagar utan at det hender noko som helst der. Batteriet varar i om lag ei veke. Ofte gløymer eg at han finst. Stundom er det teikn til liv, som når sambuaren sender melding og spør om ho skal handla noko på vegen heim. Eller når far min ringjer og gjev meg siste nytt frå barndomsheimen. Elles er det stilt. No trur de kanskje at eg ikkje har vener, at det er difor det er så stilt. Men vener har eg, opptil fleire. Røynsla mi, som truleg verkar hårreisande gamaldags, er at nære venskapar greier seg heilt fint utan at ein mobil er involvert.

Mobilen min ligg stort sett langflat på bordet eller søv i lomma. «Det er ein anleggsarbeidarmobil», sa seljaren då eg kjøpte han, «dei tek gjerne denne telefonen, han toler ein støyt.» Sanneleg, eg kan delja han i bordkanten og dyngja han med vatn. Eg kan trø på han, og han er like fin. Han har ikkje touch screen (eller trykkskjerm, som det heiter på norsk), berre nokre hardføre gummiknappar. Skjermen er på storleik med to frimerke.

Rett nok er ikkje mobilen stokk dum. Han har radio og musikkspelar, kamera, stoppeklokke, ei slags lommelykt, nokre spel og ymse anna rart – og kanskje er det mogleg å koma seg på Internett. Eg har ikkje prøvt. Og eg vil ikkje prøva. For det er useieleg godt slik det er no: Eg er ikkje fanga i veven. Når eg slår av pc-en eller går ut frå kontoret, er eg heilt fri. Det finmaska, langfingra nettet kan ikkje nå meg! Då kan eg sysla med mitt i ro og fred. Lesa, sjå ein film, stira ut på fjorden, prata med folk ­– utan at mobilen kjem og blandar seg inn, han ligg som sagt halvdaud ein eller annan stad. Mobilen til sambuaren min er endå eldre og minst like halvdaud som min, så det er lite forstyrring der òg. Dessutan treng eg ikkje vera påkopla heile tida, jobben min krev ikkje det. Men om eg brått må ringja ein ambulanse eller liknande, er mobilen der. Klar til teneste.

Eg er ikkje ein sånn vriompeis som høglydt klagar over at folk fiklar med mobilen heile tida, som preikar om kor idiotisk og uhøvisk det er å dra fram telefonen midt i eit middagsselskap, midt i ei samtale, midt i ein skuletime. Eg berre studerer dei mobilavhengige med djup fascinasjon. Eg ser på dei: venegjengen som sit saman på bussen utan å seia eit ord til kvarandre, fordi dei er fullt opptekne med kvar sin mobil, dama som ikkje kan sitja ved eit kafébord og venta på veninna i tre minutt utan å fiska fram mobilen, elevane som ikkje greier å høyra på føredraget mitt utan å kika på mobilen sin (som dei trur dei gøymer ved å ha han under pulten) – eg ser dykk!

Og så undrast eg: Er det ikkje veldig slitsamt? På dagar der eg er nøydd til å vera mykje på Internett eller må bruka ymse elektroniske dingsar, kjenner eg at hjernen liksom krympar, det vert så trongt inni der. Han snurpar seg saman til ein sprettball som fyk hit og dit og ikkje greier å festa seg nokon stad.

Men dersom eg går mange dagar utan Internett, som når eg sit på hytta og skriv, er det som hjernen vidar seg ut. Ja, eg kan faktisk kjenna at tankane vert lengre, at dei rører seg friare. Tankane vert lange trådar som tøyer seg utover, av og til endar dei opp ein heilt annan stad enn eg hadde tenkt, kanskje tenkjer eg noko ufatteleg glupt som eg elles ikkje ville ha tenkt, sidan Internett og andre dingsar ofte kjem og klipper av tanketråden.

Veslesyster mi på 17 seier at det er heilt motsett for henne: Ho vert galen og nonsentrert når ho må vera utan mobilen, utan nett. Er det bra? Det veit eg ingenting om. Kanskje har eg ein veldig sart hjerne, som eg må skjerma mot skjerm- og nettbruk.

For eg vedgår gjerne at eg òg vert forstyrra av Internett, og at eg utan tvil hadde vorte forstyrra av ein moderne telefon. Eg er ikkje immun. I grunnen synest eg at Internett og app-ar og slikt kan vera både genialt og sosialt, men: Eg vil ikkje ha det med meg same kvar eg går, nettet skal ikkje vera som ein umisteleg del av kroppen min. Og eg vil ikkje verta avhengig og konstant avbroten av ein dippedutt, eg vil i alle fall ikkje ha heile livet mitt liggjande på denne dippedutten.

Difor lever eg godt i lag med dumtelefonen min. Han har absolutt ingen freistingar å by på. Han stel aldri tid og krefter frå meg, og han går ikkje ut over nattesvevnen min. Og det beste av alt: Eg går ikkje glipp av noko viktig ved å vera nettlaus innimellom. Prøv sjølv!
 

Først publisert på Magasinett.