Heilt gresk for meg

Nokre få gongar kan ein vere på plassar der alt liksom vibrerer: Der det er som om to sanningar om same plass ligg oppå kvarandre, kjempar om å dominere. I Athen møtte eg folk som sa at Hellas ikkje var noko fungerande demokrati, eg høyrde historier om politivald og gruelege interneringsleirar rett utanfor byen. Samstundes budde eg like under Akropolis, gjekk i gater fylde av marmor og bitre appelsintre, kjøpte det beste nybakte brødet eg har smakt nokon gong. Sola skein på takterassen, og alt var stille. Rett der oppe på haugen sto Akropolis, der starta demokratiet. Kor var krisa hen då?

Saman med fjorten andre forfattarar frå forfattarstudiet Litterär Gestaltning reiste eg på studietur til Athen i påsken. Før vi reiste ned der hadde vi lese oss opp . Vi reiser ikkje til Athen som turistar, hadde ein av lærarane våre strengt formant. Vi hadde lese ei rekke bøker om den greske krisa, i tillegg til skjønnlitteratur frå både Antikken og meir moderne tid. Vi hadde hatt førelesing både om gresk historie og fascisme, og sett dokumentaren ”Debtocracy”. I løpet av det siste året har eg gått frå å tenkje på Hellas som eit idyllisk ferieland til å tenkje på det som … vel, som kva? Eg er ikkje heilt sikker på kva Hellas er, men er det ein ting eg er sikker på, så er det at korleis eit land ser ut, er heilt, heilt avhengig av kvar du ser det frå.
Som lita har eg vore på øyhopping med familien. Då har vi vore i Kykladene, ei av øygruppene ut i havet. Då var Hellas inkje anna enn sol, hav, kvite hus, grilla kjøt, gresk salat og tzatziki.

Kanskje er det ikkje sa rart om dette er det fleirtalet tenkjer på om ein nemner «Hellas». Sjølv om eg har hatt historie gjennom heile skulegongen, har eg det siste året skjønt kor lite eg har visst om gresk historie og politikk. Ei av dei viktigaste hendingane i nyare gresk historie, Lille-Asia-katastrofen, hadde eg til dømes aldri høyrt om. Lille-Asia-katastrofen er namnet på utdrivinga av grekarane frå Tyrkia i 1922. Før denne tid hadde det nemleg budd grekarar i tusenvis av år langs heile den tyrkiske kysten (særleg i byen Smyrna/Izmir) i tillegg til at ei rekke tyrkarar budde i Hellas. I 1922, etter at Hellas hadde gått til krig mot Tyrkia og tapt krigen, blei 1,5 millionar grekarar fordrive frå Tyrkia og fem hundre tusen tyrkarar fordrive frå Hellas. Ei rekke menneske blei drepne, og den greske litteraturen er full av historier om krigen, dei brennande byane, valdtekter og tapte heimland.

Generelt har ikkje stemninga mot tyrkarar eller muslimar vore særskilt god i Athen. Før den moderne greske staten oppsto på 1820-talet, var Athen nemlig lite anna enn ein liten landsby i Det ottomanske riket. Athen var full av både palmetre og minaretar, men denne ”ottomanske” arven forsvann etter kvart når byen skulle bli den greske hovudstaden. Noko anna som kjapt endra seg, var ruinane frå antikken. Tidlegare hadde ein vore relativt likesæl til desse, men når ein skulle bygge ein ny, moderne gresk stat og rive seg laus frå Det ottomanske riket, blei alle teikn på antikk, gresk sivilisasjon viktige. Akropolis, som hadde vore både kyrkje, moské, kruttlager og haremslokale gjennom dei bysantiske og ottomanske periodane, blei reinska for alle nyare historiske spor. Igjen skulle det stå reine ruinar, frå den gongen Hellas var på høgda av sivilisasjonen.

Denne reinskinga pregar framleis byen. I dag er Athen ein av få europeiske hovudstadar utan ein einaste moské. Og det trass i at byen sannsynlegvis husar så mange som tre hundre tusen muslimar.

Det er mykje som er usynleg i Athen: Det er som om det heile tida føregår ei kraftig redigeringsverksemd av byen, der nokon fortel deg kva du skal sjå, og ikkje sjå. Med tanke på den enorme sosiale nauda er det overraskande få tiggarar i sentrum i byen, færre enn eg har sett i Oslo og  Bergen i periodar. Eg har lese at så mange som 20 000 bur på gata i Athen, men i store delar av byen er dei vanskeleg å få auga på, og av dei eg ser har ingen afrikansk bakgrunn, trass i at Hellas og Athen er eit av knutepunkta både for flyktningar og menneskehandlarar. På ei byvandring fortel forfattaren Christos Chrissopoulos oss at politiet heile tida sperrer av opne, tomme plassar og forlatne bygningar – slik at ingen skal kunne bu eller samlast der. Og når det er så lite tiggarar i sentrum av byen, så er det fordi dei vert husja bort, fortel han. Mange til interneringsleirene utanfor byen. Der vert iallfall så mange som 6000 flyktningar haldt i opptil 18 månadar, under forhold som leger utan grenser skildrar som ”eit levande helvete”. Skabb, mage-, tarm- og luftvegsinfeksjon florerer. Her endar ofte dei som har flykta frå krigen i Syria.

Men nett dét, det ser du jo ikkje når du går og et det gode, steinomnsbakte brødet i marmorgatene. Når du drikker nypressa appelsinjus. Hellas er, som alle andre land kanskje, eit land for dei som er velkomne der og eit heilt anna for alle andre. Det er jo vårt Europa, dette her, og Hellas er eit av dei landa som er grensevakter, som skal hindre alle dei som kjem vestover og nordover for å søkje lykka, som nokon seier, eller kanskje eit betre liv, eller berre eit liv i det heile tatt.

Vi skulle ikkje reise hit som turistar, og på vegen heim skjer det noko underleg. Ein del av oss har fått SAS plus-bilettar, som gjer at vi får tilgang til businessloungane i Athen og på Kastrup. Litt flaue går vi inn, forsyner oss av mat og drikke som er stilt fram, gratis til den reisande overklassa. Vi reiser ikkje hit som turistar, sa ein av lærarane våre. Vi skulle reise som forfattarar, men på vegen heim var vi plutseleg blitt businessmenn. Dei fem timane vi måtte vente på Kastrup flyg forbi i dei djupe stolane fram peisen i loungen. Eg kjem nok aldri til å reise på business igjen, men nett no tenkjer eg på det: Ei reise er ikkje berre ei reise, ein plass ikkje berre ein plass, ein poet ikkje berre ein poet, og sanninga ikkje berre ei sanning. Skal ein freiste å skrive om verda må ein freista å våge å sjå verda, og kanskje ikkje berre den delen av verda som blir synleg frå plassen ein er fødd, men òg korleis ho kan sjå ut frå andre plassar. Då kan ein lett føle seg skuldig, men det er kanskje ikkje så dumt – for det er vel først når ein har følt på skulda at ein kan starte å gjere noko med henne?

Først publisert i Magasinett.