Ein tilfeldig fyr frå Niger

– Vi veit for lite om verda

Det å tru at verda er flat, har vorte eit uttrykk for den djupaste ignoranse. Men å tru at Storbritannia ligg i Alaska, at Japan ligg i Algerie eller India i Det karibiske hav, er kanskje ikkje så mykje betre?

Det byrja då eg, ein lærar som sikkert ikkje bør vera lærar, overhøyrde to elevar som arbeidde med emnet Australia, og som diskutere Great Barrier Reef i fylgjande ordelag: Per: «Det revet er så stort at dei faktisk har sett det frå verdsrommet.» Pål, oppriktig sjokkert: «Hæ? Du køddar! Har dei sett ein rev frå verdsrommet!» Under ein seinare runde med brettspelet Alias, der poenget er å forklåre eit gjeve ord til medspelaren utan å nemne det aktuelle ordet, dukka det opp fleire geografiske namn som elevane var ute av stand til å seia noko som helst om, derimellom ikkje heilt ukjende land som Brasil, Frankrike, Israel. Tyrkia hadde dei eit visst forhold til på grunn av Syden-feriar.

For å gå litt vitskapleg inn i tematikken, nytta eg ein engelsktime – under påskot av å skulle lære elevane om den engelskspråklege verda, då eg diverre ikkje har dei i faget geografi – til å gje det eit verdskart og oppgåva: «Plassér på kartet alle stadnamn du greier å koma på.» Det var så visst ikkje mange namn å sjå på karta eg fekk attende: Knapt nokon greidd over ti namn, dei fleste var nede i fire, fem, og derimellom var mange grovt feilplasserte. Nokre vekers øving gav visse positive resultat på ei prøve elevane fekk, men denne visste dei då om på førehand, og dei hadde nok pugga intensivt kvelden i forvegen for å berge ein brukbar karakter.

Folk flest kan nok litt meir om verdsgeografien enn desse unge silkerampane, men neppe veldig mykje meir. Vi nordmenn liker å gjera narr av amerikanarar som ikkje har høyrd om Noreg, eller som trur at isbjørnar og troll vandrar rundt i gatene her i landet. For vi i Noreg har jo høyrd mykje om USA, vi kjenner både New York og Los Angeles. Men kor mange av oss har høyrd om Guinea-Bissau, eller Bhutan, eller Vanuatu? Det er sjølvstendige land på line med Noreg, dei finst på denne planeten. Røynlege menneske bur der, menneske som ikkje er mindre viktige i sine liv enn vi er i våre.

Mi personlege interesse for geografi har tidvis nærma seg det tåpelege. Eg skal ikkje påstå at det er veldig viktig å kunne namnet på alle moglege byar i Iran, provinsar i Malawi, atollar i Stillehavet. Forresten har jo kunnskapen – som eg tileigna meg gjennom frenetisk gransking av kartbøker i dyrebare barneår då eg heller kunne vore ute i sola og sprunge – med alderen forsvunne ut att. Eg hugsar nok ikkje i dag alle delstatshovudstadene i USA, eg kan ikkje lenger setja namn på alle verdas nasjonsflagg, eg veit ikkje det eg eingong visste om alskens subantarktiske øyar. Noko sit alltids att, av alle gamle uomtvistelege faktasetningar, men det er for så vidt ikkje denne detaljkunnskapen som er poenget. Det er meiningslaust å vita at Guinea-Bissau, Bhutan og Vanuatu ligg der og der på globusen, dersom ein ikkje har peiling på historia, kulturen, demografien til det gjevne landet. Men éin stad må læringa byrja, og mi personlege røynsle er at kartet i så måte er det perfekte utgangspunktet. Kartet er ei overflate ein enkelt kan dykke ned under, så snart ein har vorte nyfiken på kva som løyner seg i djupet. Det skal ikkje meir til enn å bla frå kartbladet til den delen av atlaset som gjerne har korte prosaiske omtaler av land og område, kanskje jamvel eit bilete som verkar lokkande – så er ein i gang.

I botn og grunn handlar det om å syne vyrdnad for andre menneske, ved å medgje for seg sjølv at det samfunnet ein bur i, berre er eitt av mange moglege samfunn – og at andre samfunn kan vera vel så interessante og viktige som vårt eige. Vi bør interessere oss for kvarandre, ikkje minst i den stadig meir globaliserte verda vi bur i, der vi alle vil koma til å møte menneske frå framande kulturar. Sei at du, på ferie i ein kosmopolitisk storby i utlandet, hamnar i samtale med eit ukjent menneske frå eit gjeve land i verda: Ville ikkje du sjølv vorte glad om vedkomande visste eit eller anna om Noreg? Det lettar iallfall den samtala veldig – og kan gje deg ei høg stjerne hjå ein potensiell ny ven – om du kan leggje for dagen ein viss kunnskap om landet den framande kjem ifrå.

QUIZ: Kva veit du om Afrika?

Eg eksemplifiserte dette for elevane mine med ein liten anekdote, om eit møte nyleg med ein mørkhuda mann, i Lakselv sentrum av alle stader: Eg spurde kvar han kom ifrå, og overraskande nok var svaret Niger. No avbraut elevane anekdoten for å påstå at eg sa feil, at landet heiter Nigeria og ikkje Niger, for Nigeria hadde vi jo lærd litt om dei siste vekene. Men Niger er eit eige land, det visste eg, og difor kunne eg seia til den framande: «Aha, Niger, så eksklusivt! Kjem du frå hovudstaden Niamey, eller kanskje Zinder, eller Agadez?» Han vart glad, for ikkje å seia rørt, for gjennom alle sine år i Noreg hadde han aldri møtt nokon som visste noko som helst om Niger, dei fleste hadde unekteleg trudd at det var snakk om Nigeria. No er eg og denne nigeraren på hels og slår stadig av ein hyggeleg prat på butikken. «Difor,» avslutta eg med olympisk røyst til elevane mine, «skal ein kunne sin geografi – for å kunne spørja ein nigerar kva by i Niger han kjem ifrå.» Men elevane mine riste på hovudet, lo hånleg og erklærte unisont: «Vi snakkar ikkje med randoms.»

Først publisert på Magasinett.