Endeleg har vi fått nok privatliv

Kommentaren vart først publisert hos Vikebladet Vestposten

Det er ikkje heilt usannsynleg, i dette landet, å vere den eine av totalt to passasjerar på bussen. I slike tilfelle set vi oss så langt ifrå kvarandre som mogleg. Ein busshalvpart på kvar. Vel framme på jobb tek vi med oss dette store, tomme bussrommet inn, til skjold. Om nokon stiller seg for nær når dei snakkar til oss, stangar dei inn i kaldt metall.

Meir å lese frå Vikebladet: Super og sensitiv

Når dei så tek eit steg tilbake opnar vi oss akkurat så mykje på gløtt at småpraten slepp inn i det eine øyret, for så å forsvinne ut gjennom det andre. Vi er tømt når vi kjem heim igjen, til tomt hus. Slepper taket i kroppen, kjenner den flyte utover med alle sine rørsler og lydar. Ikkje drage hardt i munnvikane til dei som også kjem heim. Ein smiler viss ein vil det. Snakkar om det ein vil. Eller teier.

LES OGSÅ: Dokumentasjon av ein generasjon

Eit eige rom
Privatlivet har blitt skildra som ein nødvendig føresetnad for nære og fortrulege relasjonar til andre menneske. John Stuart Mill skildra det som ”ein sirkel rundt alle menneskelege individ”, der ingen skal sleppe inn utan løyve. Andre tenkjer på privatsfæra som eit eige rom, der ein kan reflektere, uttrykke seg og slappe av, utan tanke for andre sine tankar.

Meir å lese: Bompengar og tapt velferd

Aldri har vi vel hatt så mange eigne rom som no. Medan ein familie på elleve i førre århundre gjerne hadde tre soverom på deling, bur det no i nesten halvparten av alle norske heimar berre éin person. Det er mange kvadratmeter privatsfære det, for eitt menneske! Så mykje fint og rart og hemmeleg som må ligge igjen der inne, når døra vert låst om morgonen. Og vi smiler løyndomsfullt når nokon vil vite korleis vi har det. Bra. Ja vel, ein veit jo at det kunne ha blitt sagt så mykje meir. Men vi tumlar rundt der ute i offentlegheita, med korta tett inntil brystet, og håper nokon skal gjere seg fortent til å sjå dei.

LES OGSÅ: Meir kvardagspupp

Å dele livet
 No er det Internett som sit saman med oss i sofaen. Vi trykker oss inn på fjesbok og ser fjesa smile mot oss. Sliten i dag, skriv vi. Stakkars, smiler fjesa. Cookies? spør nettlesaren. Ja takk, svarer vi. Det høyrest jo hyggeleg ut. Når det byrjar å dukke opp reklame for spahotell etter at ein har googla ”sliten og trøytt”, synest vi det er litt fint. Som om nokon veit kva vi tenkjer, trass alt. Vi vil gjerne dele personlege data og nøyaktig GPS-lokalisering med Snapchat. Vi vil dele kveldsmaten vår, vi vil dele kva vi ser på TV, vi vil dele det slappe, maskelause ansiktet vårt.

Meir å lese: Bør det verte lov å ta seg ein joint?

Når nyheitene fortel oss om IS, treng vi å snu oss til nokon og seie: ”eg er så redd for denne store, utrygge verda”. No treng vi ikkje snakke til veggen lenger. Vi kan skrive det på veggen. Personvern-erklæringane har for lita skrift til å lesast, og det er jo ikkje personar vi treng vern mot. Når vi utover i dei små timar byrjar å tvile på alt, kan vi google oss sjølve, og sjå vår eigen eksistens lyse imot oss.

LES OGSÅ: Elevar skryter på nett om dårleg oppførsel

Eit gammalt skille
Det er to tusen år sidan Aristoteles peika på skilnaden mellom to ulike sfærer han kalla for polis (offentlegheita, staden for politikk) og oikos (privatsfæra, staden for familie og hushald). Kva som høyrer til i kva for sfære har variert i tid og rom, men skillet har blitt oppretthalde heilt fram til no. I landet vårt har privatlivet blitt for stort, for tungt og for tomt. Den openberre løysinga er å avvikle heile privatsfæra, og den offentlege i same slengen. Dette er vi no i full gang med.

Kvinnene, som var privatsfæra sine undersåttar framfor nokon, har gått på jobben for lenge sidan. Medan norske born tilbringer meir vaken tid i barnehagen enn i husa sine, skal dei gamle no få lov å bu heime. Viss dei let seg overvake av teknologi, da. Før var det synd å skrive ”eg” i avisa, no trekkjer journalistane inn seg sjølve som subjekt i alle tenkelege samanhengar.

Politikarar skriv innlegg om korleis deira eigne private opplevingar og interesser ligg til grunn for politikken dei fører. Før alle viktige val vert vi pepra med sjølvbiografiar i staden for argument. Å fortelje om alt frå depresjon til stoffmisbruk gir uttelling i form av personleg truverd. Hundre tusen støtteerklærarar på twitter kan ikkje ta feil.

LES OGSÅ: – Oi! Snakkar DEI om politikk!?

Kom inn
Om det så skulle finnest tabu igjen å ta av, er nok samtlege handsama i Knausgård sin seks bind lange kamp mot privatlivets fred. Dessutan er vi komne så langt at enkelte forfattarar ikkje lenger nøyer seg med å kalle sjølvbiografiane sine for ”romanar”, men gir ut private fotografi i staden for bøker. Det er i alle fall slutt på å late som om livet er eit glansbilde. Bortsett frå i sosiale media. Angsten og dei skitne trusene får ikkje plass i dei mange gode formuleringane og strigla bileta som utgjer vårt private image. Vi pussar opp privatsfæra som aldri før, 62 milliardar kroner i året brukar vi på det, så vi kan vise fram bad med nye fliser, boblebad og brennande duftlys. Det er ikkje lenger berre kjendisar som inviterer offentlegheita inn i heimen sin, også Noregs lokalaviser opererer no med eigne interiør-bilag. Snart vil det einaste som er igjen av skillet mellom offentleg og privat vere at vi framleis nyttar orda.

Vi treng ikkje eit eige rom å gøyme oss vekk på. Vi treng å bli sett. Det er derfor vi legg ut privatlivet vårt. På det opne, offentlege torget tek vi forsiktig korta frå brystet og legg dei ifrå oss, i håp om at nokon skal finne dei.

LES OGSÅ: Ikkje lik alle andre