Vekas viktigaste: Klimasiger, Trump-triumf og vaksinenytt

Miljøorganisasjonane vann mot staten i klimasøksmål

Rettssaka mellom Natur og Ungdom og Greenpeace på den eine sida, og den norske staten på den andre sida, gjekk i Oslo tingrett i desember. Dei to miljøorganisasjonane saksøkte Olje- og energidepartementet, no Energidepartementet, for å ha gjeve løyve til tre oljeprosjekt.

Torsdag kom dommen. Oslo tingrett slår fast at alle tre løyva til å byggje ut oljefunna er ugyldige. Staten får òg forbod mot å fatte andre vedtak som krev gyldig løyve til utbygging og produksjon, melder VG.

Bakgrunnen for sigeren i saka er høgsterettsdommen frå 2020, der dei same organisasjonane tapte mot staten. Retten slo likevel fast at regjeringa må undersøkje kva klimakonsekvensar utsleppa frå olje og gass vil få, før dei opnar for å vinne ut nye funn.

Oslo tingrett har slått fast at dette ikkje er gjort før staten opna for dei tre konkrete sakene som det nye klimasøksmålet er tufta på.

Staten er dømd til å betala erstatning og saksomkostnadar på 3,26 millionar kroner.

Trump-siger i Iowa

Natt til tysdag gjekk startskotet for presidentvalet i USA, og tidlegare president Donald Trump seglar fram som ein favoritt for det republikanske partiet. Han vart stemt fram som partiet sin presidentkandidat under nominasjonsvalet i delstaten Iowa.

Trump hadde fått 51 prosent av stemmene etter at 95 prosent var blitt talde opp.

Bak han kom Ron DeSantis med 21,2 prosent og Nikki Haley med 19,1 prosent. Det er den historisk største sigeren i Iowa, skriv VG.

President Joe Biden meiner utfallet i Iowa gjer Trump til ein opplagd hovudmotstandar når USA skal velje sin neste president.

– Det ser ganske openbert ut som at viss ikkje noko dramatisk skjer, noko det for så vidt gjer heile tida med Trump, så blir han republikanaranes kandidat og det blir omkamp mellom Trump og Biden. Men valkampen har på langt nær byrja, seier Dagbladet sin politiske kommentator Marie Simonsen.

Neste delstat ut i republikanarane sitt nominasjonsval er New Hampshire 23. januar.

Bufdir tilrår adopsjonsstans

Tysdag kom Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir) med ei tilråding om å stoppe all adopsjon til Noreg medan ein ventar på ein rapport frå eit utval som skal granske utanlandsadopsjonar. Den er venta å kome om to år.

Bufdir meiner det er ein reell risiko for at det skjer lovbrot innan adopsjon og at ein bør ha ein mellombels stans til ein veit meir. Noreg har allereie stoppa adopsjon frå Filippinane, Thailand og Taiwan, og ingen nye par vil få adoptere frå Sør-Korea.

Bufdir meiner familiar som allereie har fått tildelt eit barn, bør få søkje om å fullføre adopsjonen, men at prosessen bør bli stoppa for alle som har fått førehandsgodkjenning.

Adopsjonsorganisasjonane er positive til at adopsjonssaker skal bli granska, men meiner grunngjevinga til Bufdir er mangelfull, og fryktar ein permanent stans i adopsjonar, skriv Aftenposten. Adopsjonsforeininga InorAdopt har òg kritisert Bufdir for å ikkje vere politisk nøytralt.

Barne- og familiedepartementet skal avgjere om det blir stans. Barne- og familieminister Kjersti Toppe (Sp) har sagt at ho vil ha meir informasjon frå Bufdir før dei bestemmer seg.

Danmark annonserte denne veka òg at dei stoppar utanlandsadopsjonar.

Sjukehusa skal få meir pengar

Helseminister Ingvild Kjerkol (Ap) heldt tysdag årets sjukehustale i Bergen. Der lova ho meir pengar til sjukehusa. I 15 år har sjukehusa blitt pålagt effektiviseringskutt. Ifølgje helseministeren vil ikkje det lenger vere behov for slike kutt frå neste år.

– No har vi kome til eit punkt der gevinsten må seiast å vere teken ut og ikkje verkar like logisk lenger, sa Kjerkol.

Det vil frigjere om lag 500 millionar kroner til sjukehusa frå 2025.

Lofoten og Narvik skal òg få behalde fødetilbodet og akuttilbodet der. Desse har tidlegare blitt føreslått lagt ned eller nedskalert. Dei blir no freda.

Åtak mellom Pakistan og Iran

Tysdag bomba Iran mål i Pakistan.

Åtaket skal ha vore retta mot ei gruppe som har koplingar til Israel og som iranske styresmakter reknar som ein terrororganisasjon, skriv NRK. Ifølgje pakistanske styresmakter vart to barn drepne i åtaket.

Natt til torsdag svarte Pakistan med fleire åtak i Iran.

Det pakistanske utanriksdepartementet stadfestar at dei har utført målretta åtak mot anti-pakistanske militiantgrupper i Iran, og skriv at fleire terroristar er drepne.

Minst ni personar skal vere drepne, ifølgje iransk statlege medium. Det melder VG.

Dei siste vekene har forholdet mellom dei to landa blitt meir betent. VG skriv at Kina har tilbode seg å mekle mellom Iran og Pakistan.

Kina reagerer på Taiwan-gratulasjonar

Kina har reagert sterkt på måten verda har tatt imot valresultatet på Taiwan. Laurdag var det val på Taiwan, og den sitjande visepresidenten William Lai Ching-te gjekk sigrande ut av kampen om presidenttittelen.

Taiwan har hatt sjølvstyre sidan 1949, men Kina meiner Taiwan er ein del av Kina. Kina svarte på valresultatet med ei melding om at «Taiwan er Kinas Taiwan». Lai Ching-te er den av presidentkandidatane som har teke sterkast avstand frå Kina, skriv E24.

USAs utanriksminister Anthony Blinken gratulerte valvinnaren på X/Twitter, noko som fekk kinesiske styresmakter til å rase. Dei kritiserte òg den japanske utanriksministeren sin gratulasjon, ifølgje Aftenposten. Filippinane sin ambassadør har blitt kalla inn på teppet av Kina etter at landets president gratulerte valvinnaren.

Fleire vestlege utanriksministrar og leiarar har òg gratulert Lai Ching-te, medan EU gjekk for ein gratulasjon til Taiwans veljarar heller enn den nye presidenten. Noreg «merkar seg eit vel gjennomført val».

Lyspunkt: Covid-vaksinen redda over éin million menneskeliv i Europa

Ifølge Verdas helseorganisasjon (WHO) har koronavaksinane redda over 1,4 millionar liv i Europa-området. Dei reknar òg med Russland og ei rekke land i Sentral-Asia her.

I regionen er det 2,5 millionar som har døydd som følge av koronaviruset.

Ifølge WHO ville talet ha vore nærare 4 millionar utan vaksinane.

Dei fleste som vart skåna, er i aldersgruppa over 60, som er dei som er mest utsette for alvorleg sjukdom og død ved koronasmitte. Også blant dei mellom 25 og 49 år skal vaksinen ha hatt ein viktig effekt. Utan vaksinen ville truleg dobbelt så mange i denne aldersgruppa ha døydd, konkluderer rapporten.