Framandord

Ja, så vanvitig mange ord kjem trillande ut or pennen hans, at to svært ulike reaksjonar tykkjest vera dei mest sannsynlege hjå lesarane: Anten kan ein kaste seg med i den spinnville ordekstasen som Mehren inviterer til, eller så får ein munnen så full av orda hans at ein ikkje maktar svelja dei, set dei i vrangstrupen og mister pusten.

Den ordrike forma for litteratur har ikkje alltid vore på moten, og det finst meir tilknepte, økonomiske forfattarar som kan få sagt det dei har på hjarta med langt færre og langt enklare, tidvis òg meir treffande ord. Likevel har eg sympati, det må eg få seia, med dei som rett og slett ikkje greier å beherske seg.

Det er jo ufatteleg moro å skrive, og eg har sjølv opplevd kor over stokk og stein det kan gå når ein fyrst har kome i stimen, er på ein ordraptus. For det norske språket, som rett nok har avfødd “Sleggja” av Hauge og Fuglane av Vesaas, er jo nettopp det same som bryt som ein geysir fram hjå Mehren, så heilt utan sjølvkontroll, og som artar seg som hundrevis av bortimot unike, tidvis kryptiske adjektiv hjå til dømes Nygard.

Dei seier at engelsk er så hjelma ordrikt, men eg får meg ikkje til å tru at norsk står mykje attende for det, om ein reknar med det rike tilfanget av dialektar som har sine eigne vokabular ein i større eller mindre grad kan overføre til skriftspråket.

På toppen av det heile kjem mine personlege favorittar, som er framandord og diverse fagterminologi. Ein kan lett bli overraska om ein les seg utover i dei norske ordlistene som i desse dagar finst på nett, for det er verkeleg ingen mangel på eksotiske ord i språket vårt.

Det som i det siste har fått meg til å leike litt med nemnde ordlister, er ein roman eg for tida les. Doktor Faustus, heiter han,av Thomas Mann, og historia, som er ein nyare variant av den gamle Faust-legenda, kunne ein i seg sjølv sagt mykje om. Men det er ikkje fyrst og fremst plottet, synst eg, som gjer det til ein svir å lesa dette verket. Det er språket.

Å døme etter den fysiske storleiken på alle bøkene hans, kan ein kanskje sjå for seg Mann som ein tung og keisam forfattar. Det trudde eg sjølv inntil nyleg, men i røynda er det ganske motsett. Fyren er jo heilt … sinnssjuk, som det heiter i dag. Heilt crazy. Hadde eg lese originalutgåva av Doktor Faustus, på tysk, ville eg ikkje trudd ho var mogleg å omsetja til eit passande norsk.

Men dei har funne ut av det likevel, og for ein norsk det blir! Eg har fyld fleire A4-ark berre med ord eg ikkje har høyrd før. Sume av dei kan ein tenkje seg tydinga av, men kva er til dømes ein “travesti”? Kva tyder “peripatetisk”, enn seia “persiflasje”?

Kva er skilnaden på ein “flagellat” og ein “flagellant”, kva er “sardonikk”, ein “polyhistor”, “teodicé”, “élan”, ein “proselytt”, “licentia”? Eg veit ikkje, men eg vil gjerne vita det. Ikkje fordi eg nokon gong kjem til å få bruk for desse orda, men av den enkle grunnen at det er morosamt å briljere med språket sitt.

Mann, eller Mehren eller Nygard for den del, skriv naturlegvis ikkje berre for å imponere, dei har noko lurt på hjarta. Det har sjeldan eg, men med mindre ein skriv eller talar for eit årvake publikum som her på Magasinett, er det jo eit faktum at dei fleste, slike gjennomsnittlege menneske som er usikre på seg sjølve og har ein overdriven respekt for dei som tilsynelatande er betre skolerte, vil la seg overtyde av store framandord dei ikkje skjønar.

Då er det ikkje eingong viktig om den som brukar dei sjølv veit kva dei tyder, ein kan kaste seg i det og håpe på det beste. Det verste som kan skje er naturlegvis at det ein ytrar blir gjennomskoda som berre bambus, men sjølv då vil ein neppe framstå som verre enn tabloidavisene og alle dei meiningslause TV-programma med såkalla chatfunksjon.

Skilnaden er berre at der er våset utilsløra, openbert, medan skribentar av mitt kaliber til ein viss grad kan greie å kamuflere det, til dømes i ein tekst som denne.