Du heilage jul

No nyleg kom det nemleg for dagen, at mor mi og ein god del av dei mange syskena mine, med sine respektive sambuarar og born, tenkjer feire julaftan i Syden. Eg var naturlegvis smigra over sjølv å bli invitert, men takka sporenstreks og utan anger nei. No har eg heldigvis skilde foreldre, så eg skal ikkje vante selskap på julaftan. Men denne radikale ideen skaka ved noko djupt og alvorleg i meg, som har lege urørd iallfall sidan 17. mai. Det var sjølve mi nasjonale … eit eller anna.

Det er så mange termar å bruke: nasjonalkjensle, nasjonal identitet, nasjonalisme, norskdom, fascisme, nasjonalsosialisme og så vidare. Ein veit ikkje kva som er rett. Men de skjønar vonarleg kva eg meiner, når eg seier at vinteren og jula for meg er uløyseleg knytt til sjølve grunnstoffet i det “norske”, det som Vesaas oppsummerer i det nydelege diktet sitt, “Snø og granskog”: “Heile heile tida, / om ingen ser det,  / har vi snø og granskog med.” Dei fleste kan det utanåt, så eg treng ikkje repetere for mykje. Men vinteren handlar om snø. Noreg handlar om snø, i det minste om vinteren, og jula handlar om tradisjon. Det har vorte ein tradisjon, iallfall for meg, å “[…] koma heim, / gå borti der, / bøyge greiner, / – og kjenne så det fer i ein / kva det er å vera der ein høyrer til.” Det får eg ikkje høve til i Syden.

Det dei færraste kanskje veit, er at jamvel Wergeland i nokre fyndige vers er inne på just den same tematikken. “Småguttenes nasjonalsang” har vorte ein klassikar, men framføringa er normalt avgrensa til det fyrste verset. Med god grunn, kanskje, for i det ukjende fjerde verset får millionar av samvitslause sydenfararar passet sitt påskrive, og det av sjølve nasjonalhelten Wergeland: “Jeg ikke vil for fremmed vår / min norske vinter bytte, / og fremmed slott ei nær forslår / imot min faders hytte.” Her bør ein lyde nøye. Det er sjølvsagt vel og bra dra litt ikring og studere verda, men om ein reiser til Syden i eit slag protest mot forholda i Noreg, så er det ein alvorleg mangel på takksemd andsynes den nasjonen ein av far og mor og alle himmelske makter har vorte plassert i. Ein kunne kalla det blasfemisk, men den argumentasjonen slår vel ikkje heilt igjennom i dag.

Mor mi meiner at den norske jula har vorte ein slik vanvitig kjøpefest, at dei gamle verdiane likevel er utan meining. Då kan ein spare seg alle gåvene og heller ta ein ferie, seier ho. Kanskje, men det er no vel eigentleg som ein gjer det til. Mange er dei som druknar i den materialistiske ribbefeita, som fortapar seg i glitter og gull og gåver. Men det er nettopp denne usikken ein må heva seg over. Sjølv skal eg heim og leva som Vesaas. Det skal eg bruke det meste av jula på. I tillegg kjem jo “gleda ved å gje”, som det heiter, – eg gjev stort sett blaffen.

Nei då, nokre julegåver må gamle kjende sjølvsagt få. Men i år blir dei heimelaga, av typen fuglekasse, tresleiv og likande. Viss alt går etter planen, vil alle takke nei til neste år. Di betre tid til å “gå borti der, / bøyge greiner,” og så vidare.

(Framsidefoto: Flickr)