Om fottball og juling

Viss eg må sjå på i to minutt, fordi det finst andre i rommet som insisterer, ser er gjerne på publikum rundt spelet. Prøver å festa blikket  på dei. Dei ser ikkje særlig interessante ut dei heller. Det mest spennande er når kamera sveiper bortom nabolaga rundt stadion. Norske nabolag kan vera svært eksotiske. Men  snart byrjar blikket mitt å flakka rundt i rommet. Det som måtte skje på den TV-skjermen er ikkje for mine auge.

Etter kvart har eg ordna livet mitt slik at eg slepper å ha noko med fotball og annan sport, idrett – huff, desse orda – å gjera. Sportssider har eg aldri lese, og eg passar alltid på å slå av tv og radio like før dei set over til sporten. Før dei byrjar på det kjekkas-pratet du veit. Dette fører til at eg som regel går glipp av vêrmeldinga, den kjem jo støtt like etter sporten. Men vêret blir jo slik det blir likevel. Og heldigvis er dei fleste sports-sendingane bura inne i eigne program, med faste rammer og kvasse, viktige  trudeluttar rundt, og flaue overgangar. Eg kjenner ikkje sendetider eller noko. Dei finst i ei anna røynd.

Ta pratet i idrettsendingane (eg har høyrt på to – tre gonger): Under kjennings-trudelutten må programleiaren  pusta godt inn. Slik at han kan snakka på utpust. Det han eigentlig seier er: Det har – sjølvsagt – ikkje skjedd noko innan idretten i dag heller. Men no skal me sjå om eg ikkje klarer å snakka så fort og høgt og kjekt at du ikkje legg merke til det. Desse orda dei brukar. Ta fotball. Eller fottball, som dei seier austpå. Foodball, seier me, i Stavanger, det er no ørlite triveligare.  ”Ein fod e ein fod,” seier hu Johanna til han Broremann. Men kva er ein fott? Dei seier då fot med lang o i Oslo òg. Men fottball, nærast fyttball,  skal det vera, for liksom å dunka inn at dette blir saker. For ikkje å snakka om ”spått” og ”idd-rett”

Ta eit vanlig intervju med ein fotballspelar: – Kva trur du må til for at de skal bli
betre utover i sesongen? – Nei, svarer spelaren, millionæren, – Viss me no skjerpar oss på
midtbanen og byrjar å scora mål, så trur eg det går vegen. Det er vel ikkje mulig å seia noko meir vettug om slikt, eg veit ikkje.

Om eg vil ha juling? Nei takk, eg har alt fått.

Ja, for det er no ein gong slik at fotball og juling går hand i hand. Eg voks opp med ein fotballbane som næraste nabo. Ein skikkelig bane med skikkelige mål. Der  dei store gutane spela fotball. Når eg var liten var banen full av hyl og skrik, utskjelling, juling, og det som verre var. For det er no ein gong slik at ungar kan vera nokon store jævlar mot einannan. Og at fotball, idrett, konkurranse i det heile, får fram det verste i dei. Ein måtte avtena si fotball-verneplikt, eg måtte til pers eg òg.

Heilt til eg slapp unna. Og byrja med ”jenteting” som dei kalla det då: Prating,  lesing, teikning og skriving og sånt. Det er det eg gjer framleis; driv med jenteting. Ja, eg veit det er mange jenter som held med lag i England og er minst like fotballgalne som gutane. Veit me  har kvinnefotball. Det er eg for. Eg meiner: Eg kan ikkje med  militæret heller, men når me først har det, er eg sjølvsagt for at kvinner òg er med. For det er ikkje slik eg  plent trudde då eg var 7 ½  at alle jenter er skikkelige, siviliserte menneske, medan gutar er nokon livsfarlige bavianar. Kjønnsroller har ingenting med genar å gjera, og takk og lov for det. Då eg var 12 trudde eg at alle kvinner var kloke, alle mørkhuda var snille osb. No veit eg at det finst mørkhuda kvinner som både ”held med Liverpool”,  stemmer Fremskrittspartiet og pitlar seg i nasen. (Held med Liverpool, liksom, kva tyder eigentlig det? Sjølv brukar eg å svara at eg  held med ei pølsebu i Hillevåg, når nokon spør.)  Men eg klarer likevel ikkje å la vera å sjå på fotball som ein av dei siste manns-bastionane.  I lag med garasjerydding, forsvar, krig, pelsjegarliv, mafiaverksemd,  rypejakt, fundamentalisme, striptease, grilldressar, faktiske forhold, svarte pengar, ”give me five!” og blodhemn. Og som alle bastionar lyt  dei  ramla. Om  det knapt blir i mi tid.

I minnet er tenåra ein lang, trong, sur gymgarderobe. Der dei sleipaste sleipingane står i underbuksene og drar seg, medan dei lirer or seg skit til oss som er
utanfor. Gymlæraren, sersjanten, kjem inn og set seg midt i klikken av disiplar. Drøftar lag og strategi med dei. Kven som skal  velja først. Ignorerer oss andre totalt og fullstendig. Så går han ut av rommet for å ta seg ein røyk, og gir julinggjengen carte  blanche. Når me er fjortisar er fotball og juling obligatorisk. Fekk eg  valet mellom helvete og gymgarderoben, takka eg straks og med ein gong  ja til det førstnemnde.

Eg fekk G i gym i alle år. Dei gir trulig ikkje dårligare. Om ein ikkje då reknar  året eg fekk M, i fotball!  Det gjekk slik til: I 9. spela me bare fotball. Og etter ei lita æve med juling dreit eg i alt. Eg sprang støtt rett på, inn i klynga der eg visste den dumme ballen måtte vera. Og rett som det var kom eg ut med den på andre sida. Eg visste eg var dødelig, det var ikkje så farlig om dauden kom då eller då. Det hende til og med eg fekk eit ”bra!” med vidare frå folk i inste julingkrins. Og læraren gav meg M, for god innsats, som han sa. Han ana neppe kor desperat eg var. Ja ja. Eg kom meg gjennom bølingen med nase og vit i behald, og no vil eg  leva og sjå kor det går, det heile.

For no veit eg det finst eit liv utanom fotballen. Det skal eg lova deg det gjer. Hald
ut, hald ut. Ein lærer seg å gå  utanom – Ekebergsletta, VM, dei engelske pubane der fotball / boksing står på non stop.  Der dei held seg, dei som ”held med, ”heiar på”, dei som ikkje les bøker ( – i følgje Dagbladet i sommar gjer ikkje ungdommane i Norway Cup det. – Nei, les ikkje den slags, svarer alle ti som blir intervjua.) Fint at dei held seg der, på Ekebergsletta, i den bråkete puben, tenker eg, så blir det så mye lettare å gå rundt. Men ein sjeldan gong  må du jo bare gjennom flokken, for å henta noko eller noko. Du prøver å bana veg mellom dei medan du seier noko hyggelig. Men sjølv om du er godt vaksen, ensar dei deg knapt. Ser bare kvikt på deg med kvasse blikk som seier:  Det passar ikkje no, gut, sant? No snakkar me, me mennene. Om skikkelige ting. Sjølv om dei altså bare snakkar om ein teit fotballkamp, Viking – Start, 0 – 1. Repeterer det dei meiner skjedde, brukar mest identiske ord. Sender kvarandre alvorlige blikk, eller rister dystert på  hovuda.

Ein blir jo litt halvredd, framleis, når folk ein meiner ein kjenner er på det mest fotballidiotiske. Ein trur liksom ikkje heilt at dei kan vera alvorlige. Ein leiter etter eit lite teikn, eit lite glimt i auget, som seier: Nei, me bare køddar, Arnt, det er bare oss. Du skal ikkje vera redd. Men nei då. Dei er dønn, dønn alvorlige. Like alvorlige som ein sjølv er når ein tenker på livet og dauden og kjærleiken og sånn. I alle fall verkar dei slik, sett frå utsida. Det finst ikkje fnugg av glimt i auga der i garden. Og det gjer ein jo litt halvredd, det gjer det. Desse vennene mine, fleire av dei er gode sosialistar, har lese  bøker – og er fotballidiotar likevel. I VM held dei gjerne med – held med, Gud, me snakkar om vaksne menneske her – lag frå den tredje verda. Lag frå  land der fotball er dødsens dødsens alvor for spelarane. Land med diktatur, korrupsjon, vald og  fattigdom. Fotballen kan vera einaste vegen ut av elendet.  Dei har mellom anna så mye meir  ”musikalsk spelestil” i slike land, blir det sagt. Hadde eg vore gategut frå Rio hadde eg jammen meg dansa for publikum, eg òg.   Eg vil ikkje utbrodera konsekvensane av eit slikt romantisk, forkjært fottball-verdsbilete. Vennene mine les neppe dette. Men, du veit, eg vil ikkje drita dei ut.

Sjølv brukar eg ikkje reisa så langt. Men i fjor hamna eg på den irske landsbygda, der det er meir arbeidsløyse, bakfyll og fotballprat enn dei fleste andre stader.   Du kjem til ein landsby der ingen kjenner deg, to – tre uflidde unge menn heng utanfor puben og røyker. Dei ser på deg med dritings auge, som  glimtar til, når dei ser at du er framandkar, og det første dei vil ha greie på, etter ”Give me five, mate”, er kva du synest om kampen i går. Og du ser  vonbrotet langt der inne når dei skjønar du ikkje har peiling, at du ikkje er interessert i dette einaste som gir liva meining. Blikka dei sender kvarandre seier: Skal me gi han juling, eller? Men dei finn ut du er OK,  gir deg eit klaps på skuldra,  lar deg gå.

For folk er stort sett snille på botnane, også fotballidiotar, det er bare så mange lag fotball ned.  Ein og ein er dei milde, ufarlige, sårbare menneske. Men hald deg unna når dei kjem i flokkevis, når kampane nett er slutt.

Alt under sola har si tid. Og ein vakker dag vil det dabba av med fotballen òg. Då står eg kanskje fram som ein Jan Erik Vold i øydemarka og snakkar varmt for offsiden, Arne Scheie, Solskjær-songen, Drillo, hunden hans, støvlane. Og dei varme pølsene. – Fotball er kultur!! ropar eg då. Kanskje. Men inntil vidare går eg utanom og ser demonstrativt i ei anna retning viss eg må sitta ein stad der dei viser VM på storskjerm. Eg står over folkefesten i gatene etterpå, fyrverkeriet, fotballrusen, og tilfeldig fotballsex i buskane. Jau, eg vil gjerne vera med å feira eg òg, det er ikkje det. Men eg vil helst veta kva det er me feirar. Om det er noko eg kan stå inne for.  Og nett dette skjønar eg altså ikkje. Derfor held eg meg – for tida – òg unna 17. mai. Og fyrverkeriet etter Oljemessa i Stavanger, Glad-maten og Rumpevolleyballen på kaien.  Forresten, 17. mai har visst noko med ungar å gjera. Og ungar er bra, dei er framtida. ”Så lenge det finns ungar, finns det hopp”, syng Cornelis Vreeswijk. Og har rett. Sjølv om ungar som sagt kan vera nokre jævlar mot einannan.

Eg voks opp med ein fotballbane som næraste nabo. Den er der framleis. Men  ingen brukar den lenger.  Sletta er aude og tom. Det synest eg er leitt. Det finst mest ikkje ungar att i min barndoms nabolag.  Men dei gamle, me gamle, vil døy – ut. Og nye ungar vil komma. Vonlig finn dei  den store marka, vonlig finn dei på noko gildt å gjera der i lag. Kanskje blir det fotball av det. Kanskje noko anna fint.

Førre veka sat eg på ein uterestaurant på Karl Johan i Oslo. Då ein kar eg hugsar ifrå ungdommen med følgje kom og sette seg ved eit nabobord. Han såg ikkje meg eller kjente meg ikkje. Så eg kunne sitta og lytta og sjå på han – 30 år etter. Dei prata og dei prata. Og det blei fort tydelig at alt dei snakka om – han, kompisen og konene deira – frå dei kom til eg gjekk  – var fotball. Av og til rista dei på hovuda og smilte matt, av og til såg dei oppgitte  ned. Og ord som ”straffe” og ”offside” nådde meg der eg sat. Eg ville ikkje forstyrra eller gi meg til kjenne. Han var framleis i den garderoben eg hugsar han frå. Det blei liksom livet hans, dette. Signa han for det. Han har arva jorda og alle dei grøne fotballmattene. Dei er han vel unnt.

Sjølv ser eg det altså ikkje. Eg er fottballblind. Eg går vegane utanom, og kan melda: Det er trivelig her.  Nei, det var bare det eg ville seia.