Eit folk på flukt frå historia

I 1998 var Åsne Valland Nordli frå Norheimsund 22 år, nygift og hadde nettopp fått sitt første barn. Samtidig bobla lysta til å hjelpe dei som ikkje hadde det like godt som ho sjølv.

Saman med ektemannen og den tre månader gamle sonen deira, reiste ho til Romania for å arbeide for den kristne organisasjonen Ungdom i Oppdrag. Målet var å hjelpe menneska som levde i botnlaus fattigdom i hamnebyen Constanta ved Svartehavet.

I boka «Mine minste» har ho no samla saman nokre av historiene til romfolka ho møtte gjennom dei fem åra ho budde i Romania. Ideen til boka kom for nokre år sidan, då den første runden med diskusjon rundt tiggarforbod var oppe i samfunnsdebatten.

– Menneska eg har møtt
Ho håpar innblikket ho gir i ein kvardag fjernt frå vår eigen, kan hjelpe nordmenn til å få opp auga for lagnadane til enkeltpersonane, slik at vi ikkje berre ser på romfolk som ei homogen gruppe.

– Eg ville fortelje historiene til dei menneska eg har møtt, så får folk gjere seg opp ei meining på eiga hand. Sjølv er eg ikkje så oppteken av å delta i debatten, seier ho.

Trass at ho ikkje er ute etter å vere ei stemme i debatten om romfolk som tiggar på gata i Noreg, meiner ho nordmenn uansett har godt av å få auga opp for at fattigdomen finst, også i Europa. Sjølv om det kan vere ubehageleg, som ho skriv i boka: «Fattigdomen forsøpla bybiletet og gav oss dårleg samvit når me kom med fulle handleposar ut av dei store kjøpesentera våre».

God ballast
Då Åsne Valland Nordli reiste til Romania for å hjelpe, var ho ifølgje eigne ord ung og naiv og tenkte at ho kunne gjere ei forandring.

– Idealismen ein har som 20-åring har ikkje møtt realismen heilt. Då har ein mot til å gjere ting ein ikkje gjer når ein bikkar 40, seier Valland Nordli.

– No ser eg ting på ein annan måte. Men eg er glad for at eg gjorde det. Eg fekk med meg ein ballast som har vore verdifull seinare i livet.

No er det snart tjue år sidan ho budde i landet, men situasjonen for romfolk i Romania er i stor grad lik.

– Eg ser at enkelte ting er blitt betre no, det er mellom anna mykje nybygging og ein fornya bilpark og fleire unge reiser ut og tek utdanning. Etniske rumenarar har det altså til ei viss grad betre enn før, men romfolk har kanskje fått det verre, trur ho.

Blir ikkje kvitt fortida
Spørsmålet om kvifor romfolk lever i så stor fattigdom generasjon etter generasjon, har heile tida kverna i hovudet til Åsne Valland Nordli. Ho har konkludert med at noko må liggje i historia og identiteten dei ber med seg, dei klarer ikkje å reise seg frå all undertrykkinga. Romfolk har vore slavar i 500 år, deretter blei dei forfølgde under holocaust. Så blei Romania skakk-køyrt under kommunismen i 80-åra. Etter revolusjonen i 1989 snudde etniske rumenarar seg mot romfolket.

-Det ligg mykje motvilje mot sigøynarane i Romania også. Ungane blir mellom anna ikkje følgt opp like bra på skulen og foreldra har ikkje utdanning og kan ikkje hjelpe. Etter skulegangen får dei ikkje jobb, og då har du ein negativ rundgang som ingen tek tak i, forklarer Valland Nordli.

Vise menneska bak tiggarkoppen
Når ho no ser romfolk på gata i Noreg, blir ho nyfiken på bakgrunnen deira og tenkjer med seg sjølv «Kva har du opplevd? Kva er historia di?". Ho veit så altfor godt kva slags undertrykking og ekstrem fattigdom mange har i bagasjen. Nokre gonger stoppar ho opp for å prate med dei som sit der med tiggarkoppen, for språket hugsar ho framleis godt. Men først ser ho an personen.

– Sist eg var i Oslo møtte eg ei veldig intens romkvinne som hang seg på meg, men som eg då ikkje orka å snakke med. Nokre sit der berre stille og forsiktig, har kanskje gitt heilt opp etter alt dei har vore gjennom. Andre har ei meir pågåande og ubehageleg framtoning. Det kan bli veldig invaderande, og det kan eg kjenne på, eg som andre.

For Valland Nordli er det likevel viktig at vi klarer å sjå kvart menneske, og ikkje berre stemple heile folket. Ho har sjølv møtt eit par av dei som er med på å skitne til ryktet til romfolk. For nokre år sidan jobba ho ved Nationaltheatret i Oslo. Då overhøyrde ho eit nokre gutar utanfor som inngjekk eit veddemål om kven som kunne stele flest lommebøker.

– På same måte som vi nordmenn er ulike, er romfolk ulike. Du har ytterpunkta frå kyniske menneskehandlarar til dei fattige forsiktige. Og eg forstår at det er vanskeleg for nordmenn å forstå kven som er kven. Mi erfaring er likevel at det veldig ofte ikkje er bakmenn med i biletet, seier ho.

– Våg å vere støttehjul
I Noreg i dag er det ikkje berre i byane vi møter bedande blikk og ein tiggande kopp. Folk i mindre bygder har også fått kjenne på korleis det er å ha romfolk i nærmiljøet, anten tiggande utanfor daglegvarebutikken eller på kyrkjetrappa. For dei som har lyst til å hjelpe, har Åshild Valland Nordli eitt råd.

– Enkelte tenkjer kanskje at det vil vere lurt å gi dei pengar til å reise heim til ungane sine, men det ville eg ikkje gjort. Faren er stor for at dei berre reiser vidare, ikkje heim. Eg ville heller gitt dei arbeid, kanskje som sesongarbeidar i jordbruket eller med å vaske vindauge? Samtidig må ein då vere budd på å vere til stades og følgje dei opp, strekar ho under.

Valland Nordli viser til ei suksesshistorie frå Hamar der ho no bur, der ei kvinne frå ein romfamilie har fått fast jobb på eit hotell, betaler skatt til Noreg, og får skotsmål om at ho arbeider for to.

– Denne kvinna har vore heldig og hatt nokon som har stått attmed ho, hjelpt til med praktiske ting som sjølvmelding, og har hatt mot til å fortelje ho kva som fungerer i det norske samfunnet og ikkje, forklarer Åsne Valland Nordli, og held fram:

– Viss nokon har trua på deg og orkar å gå litt saman med deg på vegen, så er det håp.