Fux og jakti på handverket

Den siste tidi har eg brukt enorme mengder tid med nasen i noteblokki mi og skrive ut side etter side med uforståelege kråketær, sjellause melodiliner og analyseteikn som let, på sitt beste, heilt uinteressant og på sitt verste beint fram elendig.

Eg har vore på leit etter eit handverk. Teke meg sjølv i lære, prøvd å gjera opp for snart 20 år med snøggvegar og snargjorte lekser. Sagt: «Denne gongen, Fretland, slepp du ikkje unna. No skal du lære deg kontrapunkt, éin gong for alle, til det sit i handa di, uløyseleg».

Kontrapunkt er prinsippet om to eller fleire melodirøyster som går mot kvarandre i eit musikkstykke. Det tradisjonelle hovudverket i faget vart skrive av den austerriske hoffkomponisten Johann Joseph Fux og heiter Gradus ad Parnassum, eller Stegi til Parnassus, på norsk. Den vesle boki vart utgjeven i 1725, men skulle ein døme etter innhaldet, ville ein trudd at ho var skriven 150 år før. Fux hoppa bukk over si tids største komponistar og insisterte heller på å undervise i teknikken til Giovanni Pierlugi da Palestrina, den fremste av dei fremste i den gamle, katolske kontrapunktskulen.

LES OGSÅ: Etterlyser kompetente musikklærarar

Gradus er skriven som ein fiktiv dialog mellom Palestrina («Aloysius»), og eleven, Fux (Josephus). Den moderne lesaren lèt seg underhalde av mangt som blir sagt, som når den kloke Aloysius spør om det er håp om rikdom som gjer at Josephus vil bli komponist: «I så fall», seier han, «lyt du ombestemme deg, tru meg; det er ikkje Plutos [rikdomens gud], men Apollo, som rår i Parnassus». Når du tek boki opp og les i ho, slær ho deg ikkje som det uunverlege grunnlaget for den evige musikken til Mozart og Beethoven, men heller som manuset til ei frykteleg døll forestilling med Rikskonsertane.

Til å hjelpe meg med å konkretisere teksten til Fux, kjøpte eg difor ei brukt, engelsk lærebok i kontrapunkt frå 1929. Britane elskar, som kjent, å setja opp nøyaktige reglar for alt mogleg, for så å fylgje dei med låttleg nøyaktigheit, så Student’s Counterpoint,av Charles Pearce, var nett det eg trong for å ikkje bli freista til lettvinte løysingar.

LES OGSÅ: Konsert + høgtlesing = ?

Så der sat eg, med ein master i komposisjon og midt i arbeidet med ei lærebok i faget, og hadde sett meg sjølv attende in statu pupillari, for å bruke Pearce sine ord. Ingen snarvegar, ingen hopp. Aldri klyve vidare før eg meistra kvart steg — kvar gradus — til fulle. Ikkje vera lettvint, ikkje ettergjevande når eg retta meg sjølv.

Og der, i alt det strenge, da eg minst venta han, dukka musikken opp. Sitjande ved pianoet, strevande gjennom gråe øvingar eg hadde skrive etter hovudet: Brått kunne eg høyre kva tid eg hadde brote ein regel. Brått kunne eg høyre løysingar Pearce og Fux ville kalla «ikkje ideelle» eller «harde på øyro». Eg høyrde dei fyrst, så fann eg dei på papiret og i regelboki. Gong på gong forstod eg at ingen reglar var tilfeldige, men var der for ein grunn.

LES OGSÅ: Sender musikalske landeplager til regjeringa

Nokre dagar, eller ei veke seinare, hoppa eg opp eit steg. Ved starten av kvart nye steg verka alt uoverkomeleg: 20-25 absolutte reglar for éi line med musikk? Like mange nye reglar for kvart nytt steg, sjølv om alle dei gamle framleis galdt? Like fullt, etter to veker, etter tre veker, seiv det inn: «Aldri parallell rørsle til perfekt intervall», «ingen akkordar i andre omvending», «lat aldri røystene overlappe». Litt etter litt har dei gått frå å vera turre setningar i boki mi til å bli rørsler med tuppen av tusjen min, fingeren som ser over dei fem vassrette linene, ser opningar, løysingar og fjernar ulovlege alternativ utan mi hjelp. Han har det no, han veit kva som skal gjerast.

Enno skal eg ikkje bli høg på pæra. Enno er eg langt frå å «ha lov» til å skrive ordentleg musikk med denne metoden, musikk ein kan framføre og lytte til. Om eg ein gong blir ferdig med boki, og (kanskje) kan skrive som ein renessansekomponist, skal eg framleis skrive som meg, ikkje Palestrina, ikkje Fux, ikkje Beethoven. Men eg kjenner at sakte, sakte er det på veg, handverket. Ulikt mykje anna kan eg ikkje snike eller kjøpe meg til det. Eg må berre streve på, vera trottig og vente på at det kjem.

Først publisert i Magasinett.