Tar vare på draumane sine

Følg med Island 6. mars. Det er Island sitt 1905. Folket skal røyste over dette: Skal dei sette seg i botnlaus gjeld til UK, og bli eit u-land?

Noen som kjenner den kule, norske poeten Knut Ødegård?

Nei vel.

Følg med. Eg reiser til Reykjavik, kor han bur. Knut Ødegård hentar meg med bilen sin, opnar døra for meg og har dress og tvers-over. Knut Ødegård fiksar einvegskjøringa på Laugarnes med same lettheit som slekta hans i heimbyen kjørar landevegane mot Aukra.

KØ var fotograf. Forfattarskapen hans er som fotografi. Når dei er på idestadiet er dei ein filmrull i kamerahuset. Ein må ikkje sleppe lyset inn. Må ikkje snakke om dei. Må halde det løynd. Heilt til ein går inn på mørkerommet og begynner framkallingsprosessen. Dette seier han, mens han kjører, og kjører feil.

Vi kjem ut på riksvegen nordaust for byen, der kor det nestan bare er hav, hamn og industri. Men bare sekund seinare kjem vi rundt neset, og får Reykjavik Downtown og indre hamn framfor oss. Spekulantane sine glasdekte høgblokker står som ei rad dominobrikker framfor oss.

Annankvart bygg er mørklagt, med konkurse selskap. Annankvart bygg har lys. Det har vore 1000 konkursar på eitt år i dette landet med 300.000 innbyggarar. Denne rekka av nybygg er eit talande bilde. Dei er blanke og fine på utsida. Men dei lysar ikkje innanfrå.

Humanisme, kapitalisme

Kva kjenner du for Reykjavik eigentleg?

– Reykjavik har endra seg sidan eg flytta hit. Eg er som ein del av den, seier han, tar av til venstre og opp til villastrøket 105 Reykjavik og kjører i tretti gjennom gatene, kor det ligg ein ball, ein plastbil.

– Men eg er sint på dei av dei nyrike, neokapitalistane, som øydela for dei opphavlege verdiane, som fred, vennlegheit og menneskelegheit, seier han, parkerer, og fiskar fram ein pose kaker frå baksetet.

– Eg visste ikkje kva du likar, så eg kjøpte litt av kvart. Wienerbrød liker du vel, he, spør han, opnar dørene, tar jakkene, kallar min for Peysa. Peis, tyder noe varmt, seier han. KØ byttar til tøflar, men beheld dressjakka.

– Kaffi? Te, spør han, og forsvinn inn på kjøkkenet. Omkring: Ein luftig hall med trapp til øvre etasjar, og stor takhøgd. Til høgre er eit lågt bord med eit par diktbøker på utstilling. Til venstre; stova, karnappvindauget, mye dagslys. Ingen kunstige lys. Ei stor lysekrone ligg i sofaen. Grønn plysj. Eit flygel. Eit piano. Fleire helgenstatuer. Mange bøker. Skinnryggar. KØ kjem inn med eit fat kaker.

– Er kakene ok? seier han. Kakene er strålande, Knut, strålande.

– Orsak lysekrona, seier Knut, og spør om eg får plass her i huset. Eg får plass, herregud, gode Knut, eg blir henta, varta opp, underholdt og informert, eg har det as good as can be, Knut. Eg klarar å svare med eit smil, ikkje like varmt som hans, det går ikkje an. Knut Ødegård smilar med heile seg, med auga, håret og tversover-sløyfa. Skotskrutete, strålande, eg er trygg, glad.

Det er Laugardalslaugar og varmt mineralvatn, avslappande, det er 20. januar, og har vore lummert som ein sommardag. Varmt i lufta, varmt i bassenget. Varme folk. Kroppen min glømmer liksom å lage sin eigen varme. “Nordmenn som drar til Island kjem aldri tilbake”, har eg høyrt. Eg begynner å skjønne kvifor. Det blir ei omstilling å kome tilbake til Oslo og minusgrader all over.

KØ kom til Reykjavik første gongen i 1971. Han forelska seg i ei dame, og flytta hit. No får han løn frå Norge, som Statsstipendiat, men har registrert adresse her. Han er medlem i forfattarforeiningane både her og der, og driv eit forlag på Island. Men han pendlar att og fram mellom landa.

KØ ropar frå kjøkkenet:

– Klarar du Earl Grey, spør han, og fyller snart stova med lukta av bergamutholje. Han sett kanna på det låge, asiatiske bordet. Lakkert, mørkt trevirke. Ut att i kjøkkenet. Inn att.

– Har vi teskjeier?

Det har vi. Fine, i sølv, med initialar inngraverte.

– Men vi har ikkje kakespade, seier KØ, går, kjem tilbake med ein kakespade.

Intervjuet

KØ fekk spørsmåla mine på epost:

Bør Island akseptere krava frå IMF, eller ikkje?

Kva tenkjer du elles om den økonomiske og politiske situasjonen på Island?

Korleis har situasjonen virka inn på den kunstnariske produksjonen din?

Og no får eg svara frå han; i fanget, i form av eit fem A4-siders langt dokument som han har printa ut, sett binders på og lagt i ei plastlomme i lag med 8-10 avisutklipp og relevante artiklar. Arka er framleis varme. Linjeavstand 1,0. Tett. Det er lummert. Eg legg kaka tilbake på tallerkenen.

Ikkje eingong Synste Møre, den siste storformatavisa i Norge, kan gi plass nok til denne saka, til det stoffet som eg har i fanget. Dette treng ei bok, ein Singel, minst, tenkjer eg, mens KØ spør, om det er spørsmål, om det er noe eg vil vite, noe meir, spør KØ, frivillig, uløna Bjørnsonfest-sjef, som får meg til å kjenne meg som sjef, æresgjest.

Du må spise kake, seier KØ, blir sjef. Ok. Vi spis kake, og drikk te og kaffi. Blodsukkeret stig, og vi snakkar igjen, ler på fritt grunnlag. Snakkar om den vanskelege, islandske politikken.

– Er Ragnar Ólafur Ragnar Grímsson til høgre, eller venstre?

– Han er sonen av ein frisør.

– Men er han konservativ, eller radikal?

– Han er gift med ein jødisk diamanthandlerske.

– Er sjølvstendepartiet til høgre, eller til venstre?

– Dei er til høgre. Men dei er eit folkeparti. Dei var som Island sitt AP.

I draumeland

KØ kjører austover, og snakkar: Det er fint å gå turar her. Å gå turar er bra for diktinga, seier KØ, og seier at han har med seg penn og papir, og ein dings, seier han, og kniser løyndomsfullt.

Ein opptakar, som eg pratar til når eg får ein idé. Eg kallar han draumefangaren, fordi eg har han ved sida av senga mi. Eg snakkar inn draumene mine til han når eg vaknar om natta. Det er betre enn å ligge å gruble, seier KØ, som er diktekunstens Special Agent Cooper. Heile tida på hugget.

Vi ler litt av det, og så spør han kva eg meiner om Jens Stoltenberg, om han er på hugget, som KØ kallar dei vakne, engasjerte politikarane som vil noe, som har brodd, og som handlar.

Det er bare dagar sidan utanriksministaren hadde ein heil time i prateprogrammet “Skavlan” på NRK1. Utan å nemne Island med eit ord, men snakkande om frostbitt, skihytter og private nakenbilde som blei offentlege.

Har Jonas Gahr Støre og Jens Stoltenberg blitt dei norske “snorksovande Geir Haarde”, som Einar Már Gudmundsson skildrar i Den Hvite Boken?

Gi dei ein diktafon, og la dei mumle sine søvndrukne sløvheiter inn på teip. Så får dei sove. Den som sover, vaknar. Den som vaknar, er vaken. Verda treng vakne statsleiarar.

Knut Ødegård kjører ikkje feil på turen heim. Og rett før eg skal gå ut, og han skal kjøre vidare, seier han:

– Norge har bare hatt noen få folkeavrøystingar. 1905, t.d. Røystinga om IMF-avtala er den første på Island. Det er Islands 1905.