Trump Tower på Grønland?

Dette er Grønland

Grønland er den største øya i verda (ettersom Australia blir rekna som eit kontinent) og er meir enn fem gonger så stort som Noreg. Befolkninga, som i hovudsak består av inuittar, er likevel berre så vidt større enn Tønsbergs. Øya ligg nord i Atlanterhavet, med ein sørspiss omtrent like langt sør som Oslo og ein nordspiss langt nord for det nordlegaste punktet på Svalbard.

Geografisk er Grønland ein del av Amerika, men politisk er det del av kongeriket Danmark.

Tilknytinga til Danmark har rot i norrøn innvandring på slutten av 900-talet, og frå 1261 låg Grønland, som også Island og Færøyane, formelt under den norske krona. Grønland følgde med då Noreg gjekk i union med Danmark i 1380. Den norrøne busetjinga forsvann i løpet av seinmellomalderen, vi veit ikkje heilt kvifor, men dei danske kongane heldt fram med å gjere krav på Grønland.

I 1721 re-etablerte Danmark fysisk nærvær, og då Noreg vart gitt til Sverige i 1814, beheldt Danmark øyane i Atlanterhavet. Grønland vart styrt som ein koloni heilt fram til 1953, men frå dette året fekk øya representasjon i det danske Folketinget. Grønland fekk noko indre sjølvstyre i 1979, og dette vart utvida i 2009.

Den noverande politiske ordninga gir Grønland høve til å bli sjølvstendig etter folkeavstemming.

USA og Grønland

Det er ikkje noko nytt at USA ønskjer seg Grønland. USA har heilt sidan frigjeringskrigen (1776–83) sett andre delar av det amerikanske kontinentet som mogleg rom for vekst. Då USA kjøpte Alaska av Russland i 1867, var det enkelte som meinte at Grønland burde vere neste steg. Då USA fekk kjøpe Jomfruøyane i Karibia frå Danmark i 1917, godtok dei likevel som del av avtalen at Danmark skulle behalde kontroll over heile Grønland.

Under den andre verdskrigen, då Tyskland okkuperte Danmark, gav den danske ambassadøren i USA amerikanarane rett til å lage til militærbasar på Grønland. Det var planar om å forlengje denne kontrollen også etter andre verdskrig, og USA tilbaud også den gongen å kjøpe Grønland. Etableringa av NATO i 1949 og USAs forsvarsavtale med Danmark i 1951 gjorde dette kjøpet unødvendig. USA oppnådde det ønskjelege, nemleg aksept for amerikansk militært nærvær på Grønland.

Per i dag har USA ein militærbase langt nord på Grønland, som er ein viktig del av det amerikanske forsvaret mot interkontinentale rakettar og overvakinga av verdsrommet.

Trump og Grønland

Førre gong Donald Trump var amerikansk president, foreslo han til mange si store overrasking å kjøpe Grønland frå Danmark. Danmark og Grønland svarte begge at Grønland ikkje var til sals. Like før Trump igjen skulle tiltre som amerikansk president, sa han igjen at USA burde kjøpe Grønland. Han kunne ikkje utelukke bruk av makt for å få det som han vil.

Analytikarar peikar gjerne på tre grunnar til amerikansk interesse for Grønland:

1. Forsvarspolitikk (basar, rakettforsvar, sjømilitært nærvær)
2. Geostrategiske omsyn (viss isen i Arktis smeltar, kan sjøvegen mellom Atlanterhavet og Stillehavet, forbi Grønland, bli svært mykje viktigare)
3. Naturressursar (sjeldne jordartar og mineral, som mellom anna er nødvendige for batteri og vindmøller)

Til dette kan vi leggje ein fjerde grunn – Donald Trump lever og andar for merksemd.

Kvar Grønland ligg avheng av perspektiv

Dei to første grunnane til amerikansk interesse kan vi med eit samleomgrep kalle geopolitiske. Geopolitikk handlar om tryggingspolitikk påverka av geografiske faktorar, ikkje berre internasjonal politikk generelt.

Men kva er det som gjer Grønland geografisk interessant? Eit blikk på ulike kart kan gi ein peikepinn. Å overføre ei kule (som jordkloden jo er) til eit flatt kart, skaper uunngåelege forvrengingar, som i den vanlegaste kartprojeksjonen, Mercators:

Her ser vi at Grønland nærast ser like stort ut som Afrika. Nokon har, kanskje i spøk, foreslått at Trump er interessert i Grønland fordi det ser så stort ut. Det faktiske storleiksforholdet blir illustrert betre i dette kartet:

I realiteten er nemleg Grønland femten gonger mindre enn Afrika.

Ingen av desse karta klargjer likevel kvifor USA skulle vere interessert i Grønland geopolitisk. Eit amerikansk kart frå 1947 gir likevel eit anna perspektiv. Her ser vi tydeleg korleis den kortaste vegen mellom USA og Sovjetunionen/Russland og dessutan Kina, er over Nordpolen. I ei verd med jetfly og rakettar vart dermed forsvaret i nord ekstremt viktig for USA. Kartet antydar også korleis sjøvegen i nord kan komme til å bli økonomisk svært viktig viss isen smeltar. Ein går ut frå at reisetida mellom Europa og Asia kan meir enn halverast.

Sjølv om det finst gode geopolitiske grunnar til at Trump ønskjer å innlemme Grønland i USA på ein eller annan måte, gir det ikkje nødvendigvis strategisk meining. Som medlem av NATO og gjennom avtaler med Danmark, har USA allereie høve til å plassere styrkar på Grønland. Dessutan er fordelane som kartet til The Times skisserer, basert på ein heilt annan militærteknologi enn den vi har i dag.

Så over til grunn nummer 3: Allereie for 15 år sidan vart betydinga av grønlandske mineral for resten av verda diskutert, og det vart spekulert i om Kina kunne ønskje å sikre seg dei. Deretter har utviklinga gått sakte. Slike mineral er generelt dyre å vinne ut, og utvinning kjem ofte med store miljøkonsekvensar. Grønland manglar i utgangspunktet infrastruktur som kan gjere utvinning og transport lett. Klimaet er ekstremt krevjande, og det er mykje lokal motstand mot naturinngrep og å importere utanlandsk arbeidskraft. Det er også ein risiko for at behovet for desse minerala er overvurdert. Ein studie frå 2024 antyda at innan 2050, vil mellom 30 og 40 prosent av det globale behovet kunne dekkjast av resirkulering.

Ei innlemming av Grønland vil ikkje nødvendigvis vil vere negativt for USA, men det er vanskeleg å sjå korleis det vil gje ein strategisk fordel i dagens situasjon. I tillegg kan eit forsøk på å tileigne seg Grønland med makt, vere ein strategisk tabbe, særleg overfor ein av USAs mest lojale NATO-allierte.

Å tileigne seg nye territorium ved bruk av makt strir mot dei heilt grunnleggjande reglane i folkeretten om statar sin integritet som er nedfelt i artikkelen til FN-traktaten 2, paragraf 4: «Alle medlem skal i dei internasjonale forholda sine halde seg unna trugslar om eller bruk av væpna makt mot nokon stat si territoriale integritet eller politiske sjølvstende eller på nokon annan måte som er i strid med dei Sameinte Nasjonars formål.»

I ei tid der Vesten protesterer mot angrepskrigen til Russland i Ukraina, og mange er bekymra over Kinas intensjonar overfor Taiwan, kan den strategiske tabben ved å tileigne seg Grønland med bruk av makt, vere særs stor.

Eit Grønland uavhengig av Danmark?

Grønlendarane har over tid oppnådd stort sjølvstyre frå Danmark og står i prinsippet fritt til å erklære fullt sjølvstende. Likevel er det ikkje så enkelt. Grønland er økonomisk avhengig av eit årleg tilskot frå Danmark på over fire milliardar danske kroner.

Sjølv om Grønland skulle erklære sjølvstende, er det svært usannsynleg at grønlendarane, som har det siste ordet i slike spørsmål, ville vere interessert i å bli ein del av ein annan stat eller union.

Samtidig er Grønland ei enorm øy med ei svært lita befolkning, noko som gjer det openbert at grønlendarane åleine ikkje kan halde oppe eit effektivt militært forsvar av territoriet sitt.

Frå eit dansk perspektiv er det liten tvil om at det er ønskjeleg at Grønland held fram med å vere ein del av riksfellesskapet. Danmark nyt auka internasjonal status som ein direkte konsekvens av sambandet med Grønland. Som ein dansk byråkrat uttrykte det under eit feltarbeid på øya: «Utan Grønland er Danmark berre nok eit Benelux-kongedømme.» Grønland er med andre ord ein nøkkel til Danmarks globale profil, særleg i lys av Grønlands strategiske plassering i Arktis og potensialet for ressursutvinning.

Avslutning

Grønlands strategiske verdi er ikkje den same som under Den kalde krigen. Eksisterande amerikanske forsvarsavtalar med Danmark gir likevel USA gode høve til å forsvare strategiske interesser i Arktis, også utan å overta Grønland. Vidare gjer den enorme økonomiske kostnaden og politisk motstand, både i USA og internasjonalt, ideen lite sannsynleg.

Uansett framhevar diskusjonen rundt Grønland den symbolske og strategiske betydninga av øya. For USA representerer Grønland ein kombinasjon av strategisk plassering, uutforska ressursar og historiske ambisjonar.

Til sjuande og sist ligg lagnaden til Grønland i hendene på det grønlandske folket, som må balansere økonomisk avhengigheit, sjølvråderett og sin unike posisjon i eit skiftande geopolitisk landskap. I denne samanhengen kan Trump sine utsegner stå fram som ein mellombels distraksjon, snarare enn ein realistisk geopolitisk plan.