Kva gjer vi etter gravtalane?

Kommentaren var først i Dag og Tid.

Risikovurdering er eit vanskeleg fag, og lettare vert det ikkje av massakren på redaksjonsmøtet i det satiriske vekebladet Charlie Hebdo onsdag 7. januar. Dersom avisredaksjonar skal sitja bak festningsmurar i von om å overleva, må det gå ut over samfunnskontakten. Dermed minskar evna til å samla materiale og inntrykk frå det samfunnet ein låser seg inne frå.

Vi skal sjå oss om korleis her ser ut, skreiv Aasmund Olavsson Vinje i programartikkelen sin i Dølen.

Men skal ein verna seg døgret rundt mot folk som meiner at det enklaste er to kalasjnikov og ein fluktbil, må det gå ut over utsynet, og dermed journalistikken. Det er lett å halda festtalar om ytringsfridomen, også etter 200-årsjubileet. Vi kan ta det på kvardagsnivå, for det er svart kvardag no: Avsløringa av vassverkskorrupsjonen på Romerike byrja svært prosaisk. Ein dag i 2005 kom ein mann innom redaksjonen i Aftenposten for å fortelja ei historie som hadde noko med pengar å gjera. Siri Gedde Dahl hadde arbeidd med slikt. Ho vart interessert – og rulla opp saka, full pakke med farm i Afrika og gode greier.

Ein slik mann ville kanskje vera i stand til å koma seg inn i ein avisredaksjon neste veke og. Men truleg må han svara på mange spørsmål først. Dørstokken er høgare i festningar.

LES OGSÅ: – Islamkritiske miljø får meir vatn på mølla

Sjølvsagt og viktig
Det neste spørsmålet vert: Kva brukar vi ytringsfridomen til? Det er lett å sjå at mykje av det som kjem på trykk, hadde vi greidd oss utan. Slik har det alltid vore. Den tidsskriftsfloraen der plantane som førte fram til Eidsvollsbragden, voks, var sanneleg ikkje fri for ugras. Men han gjorde at paragraf 100, «Trykkefrihed bør finde sted», kom på plass i Grunnlova utan debatt. Så sjølvsagt var det. Så viktig var det.

Skal vi så fylle sidene med fæle karikaturar av profeten for å markera at vi gjer som vi vil? Det er mi meining at vi ikkje treng det, og at vi ikkje er feige om vi lèt vera. Det er ei religiøs krenking for ei stor gruppe. Men neste spørsmål er vanskelegare: Kva gjer vi dersom fraksjonar i denne gruppa meiner at all kritikk av religionen, og til og med kritikk av nokre av sektene, er krenkjande? Og dersom desse fraksjonane har folk som helst argumenterer med maskinpistol?

Ein skal ta omsyn til dei veikaste. Men skal vi ta omsyn til dei som har den lågaste terskelen for krenkingar, og som sjølve vil trekkja opp streken?
Eit slagord som spesielt britiske skribentar er glade for, er at pennen er mektigare enn sverdet. Det er truleg at det til veka vert brukt i gravtalane over dei som ikkje overlevde redaksjonsmøtet i Paris. Ein treng ikkje vera psykolog for å skjøna at familiane som sit att, vil kjenna det ordtaket som sårande. Likevel er det ikkje anna vi, og avis-teiknarane, har å halda oss til.

LES OGSÅ: Difor vinn pennen alltid over våpen

Tjueårsperspektiv
Det er lita trøyst i kunnskapen om at terroren «er komen for å bli». Vi veit det frå Rote Armee Fraktion i Tyskland og Brigate Rosse i Italia i 1970- og 1980-åra. Det tok 20 år, og tryggingstiltaka, særleg i Bonn, var så harde at svenske aviser hadde store artiklar om det såkalla demokratiet i Vest-Tyskland: Det var så skjørt at det måtte vernast av panservogner. Det som no teiknar seg, har minst eit tjueårsperspektiv, skulle eg tru.

Den kritiske svenske vinklinga andsynes vesttyskarane gjekk brått og brutalt av moten med drapet på statsminister Olof Palme for snart 29 år sidan. Og statsminister Kåre Willoch, som brukte å gå under kontorvindauget mitt mellom Regjeringsbygget og Stortinget, vart ikkje meir å sjå som fotgjengar frå mars 1986. Slik vart kvardagen, og ironien er beisk: I Kulturnytt om morgonen 7. januar var det ein ordhag arkitekt som snakka varmt om at det nye regjeringskvartalet måtte vera opent og inkluderande. Ein vakker og varmande tanke, men det ville ha vore grotesk å høyra det i reprise berre 6–8 timar seinare.

LES OGSÅ: Fleirtalet meiner det er rett å publisera karikaturane

Beisk røynsle
Det er mangt å seia om det faglege nivået hos dei to attentatmennene i Paris. Den som har gjort vanleg norsk militærteneste, kunne sjå at dei hadde erfaring med våpen. Men spesialutdaning? Det franske politiet fann identifikasjonspapir i fluktbilen og visste dermed kven dei skulle jakta på. Vi kan ikkje vita om dokumenta var lagt ut som «kvittering», eller om det var ein glipp.

Jamvel det siste gjer det ikkje lettare. For neste gruppe kan vera sjølvmordsbombarar. Dessutan er det beisk røynsle å hausta frå New York. I januar 1993 var det eit bombeattentat mot dei høge tvillingtårna. Ein lastebil med sprengstoff eksploderte i parkeringskjellaren, men han var parkert litt for langt frå ei beresøyle. Bakmannen vart funnen, for han melde seg hos leigefirmaet og ville ha erstatning for ting han hadde i bilen. Han visste ikkje at den var spora til leigekontrakten hans.

James Bonds motmenn ville ikkje ha gjort noko slikt. Da den amerikanske rettskverna var ferdig, og mannen hadde fått nokre livstidsdomar, vart han transportert i helikopter til fengsel, og arrestforvararane tok ein sving rundt Tvillingtårna.

– Der ser du, dei står der framleis, sa dei.

– Dei står der – førebels, retta attentatmannen dei.

Førebels var åtte år og vel åtte månader.

LES OGSÅ: Dette er jihad