Ein kjærleiksdraum

Eg ser folk på fortauet frå hybelglaset. Eit par går forbi, og jenta stryk guten varleg over armen. Våren er vakrast desse fyrste velsigna dagane. Det er litt som lyset om vinteren: dei få solstrålane i formiddagstimen som bryt gjennom dei svartpensla desemberskyene og blir til eit heilt spesielt lys i den miskunnlause bivringsfrosten. Det blir ei heilagt lys, ei von i form av ein krystallisert isflamme. Og dei første vårdagane i mars er det ei liknande kjensle som pustar liv på kuldekvasse glasruter og lagar lufta ljuvare enn elles. Straks gløymer ein kva som var, og blir så fortruleg med føråret at ein trur det skal vare evig. Eg legg frå meg bøkene og går på barneføter i retning St. Hanshaugen. Tek av ved Vår Frelsers Gravlund, set meg på ein benk for meg sjølv og takkar dagen. Eg legg meg i graset der og forsvinn for ein augneblink. Fører fingrane over trestammane og kjem i kontakt med noko som er større enn meg sjølv. Og alt dette skjer i eit landskap av tap, sorg og liding. Men også fred: det er som om gravstøttene i den nyvunne vårsola gjev døden ein slags rustikk, pastoral form.

Ei venninne fortalde meg ein gong at det er om våren folk flest tek livet av seg. Ein skulle kanskje tru det var vinteren som fekk hjartet til å banke for hardt i brystet, men det er visst vårkjenninga som verkeleg gjer innhogg på sjølvmordsstatistikken. På ein måte kan ein jo skjøne det. Det må vere ekstra vanskeleg å vere ein som sit heime i mørkret og studerer takbjelkane medan alt spirer og gror utom veggane. Einsemda blir fort det einaste valet når røynda blir for trykkjande, men i einsemda gror ingenting. Ingen pløyer markene dine og livet blir liggande brakk. Einsemda er noko heilt anna enn det å vere aleine. Å vere aleine er ein fysisk realitet, medan einsemda er ei kjensle. Men kvar kjem einsemda frå? Einsemda er litt som angsten: utan form og innhald, fri for synleg brodd. Ein kan godt vere omringa av vennar eller vere eit moderne ikon for verda, og vere like einsam som ein fattigmann under ei bru.

Ofte tenkjer eg på holebuarane i bibelsk tid. Dei tidlege kristne som forlèt samfunnet og vandra ut i ørkenen for å vere aleine med Gud. Dei må ha transcendert det menneskelege behovet for menneskeleg intimitet og sosial tilhøyrsle med eit anna nærvær, og såleis stige over kjensla av einsemd. Eg har lenge freista å gjere det same som dei. Eg ville ha den same urokkelege trua som søylehelgenen Simeon Stylitt, som levde livet sitt på toppen av ei søyle, der ingen kunne nå han. For eit åndeleg nærvær han må ha funne der ute i villmarka, på toppen av ei søyle! Kven kan faste i vekevis og be tusen bøner i løpet av ein dag, om ikkje den åndelege lengta blir møtt av himmelsk morfin. Han må ha funne ein substans der oppe. Ein slik livsførsel er elles ikkje mogleg. Desse hundreåra i kristendomens barnekårstid må vere kulminasjonen av eit uendeleg åndeleg behov. At Simeon fekk tallause åndelege etterkomarar, skulle vere prov nok på dette.

Eg har som sagt lenge freista å vinne det same nærværet, den same eksistensielle substansen, som desse heilage fann. Som regel renn det ut i ingenting. Det er snakk om små augneblink i tilværet. Svivande stunder som smett innom livet frå tid til annan. Men noko ørkenfred har eg ikkje nådd. Eg er meir som Løytnant Glahn som freistar å leve i einsemd og i einskap med naturen, men som ikkje slepp unna hjartekjenslene som høgg etter vakre Jomfru Edvarda. Til liks med Glahn kjem eg ikkje utanom den sosiale trongen og kjærleiken, jamvel om eg – som Glahn – mest av alt ønskjer meg ein høgare eksistens fridd frå lenkjene til det jordiske og prosaiske livet. Kanskje er det frikjensla som pregar etterkomarane av norske, sjølveigande bønder som gjer seg gjeldande. Men uavhengig av kor mykje arbeid me legg ned i å drive folk bort frå oss og elske naturen – eller Gud – høgare enn menneska, endar sjela gong etter gong opp med å sprekke i si eiga oppblåsing. Før ville eg skamme meg for at eg ikkje nådde dei største høgdene, at eg ikkje fann kur for einsemda under ei guddomleg ordning. Men no skjønar eg at det er heilt naturleg for Glahn å elske Edvarda. At det å elske menneska og livet her på jorda er heilt naudsynt viss ein skal finne Gud.

Maslows behovspyramide er den mest kjende teorien om kva for grunnleggjande behov menneske har. Ifølgje Maslow må ein oppfylle eit behov før ein kan oppfylle eit anna, slik at ein til dømes er nøydd til å oppfylle fysiske behov og tryggleik på dei nedste trinna før ein kan gå eit steg opp og oppfylle dei sosiale behova. Mindre kjent er kanskje teorien om den treeinige hjernen. På sekstitalet la nevrobiologen Paul D. MacLean fram ein teori som sa at hjernen er bygd opp av tre delar som opererer delvis uavhengig av kvarandre. MacLean hevdar at hjernen i tråd med evolusjonen har enda opp med tre ulike delar, som representerer kvar sine epokar i den menneskelege utviklingshistoria. Den eldste delen av dagens hjernestruktur er reptilhjernen, som blir sett i samanheng med registrering av fare, aggresjon og dominans. Etterpå kjem pattedyrshjernen, som i motsetnad til reptilhjernen kan kjenne sosialt fellesskap og empati. I denne konteksten kan me like gjerne kalle den for flokkdyrhjernen. Hjernen får sosiale behov og definerer seg sjølv ut frå flokken han har rundt seg. Flokken skaper med andre ord ein samanheng, ei ordning som individet kan orientere seg i forhold til. Den yngste delen av hjernen, med namnet neo-cortex, er unikt for mennesket. Det er denne delen av hjernen som blir knytt til åndelege opplevingar og religiøs energi. Det må vere denne delen av hjernen Simeon klarte å kanalisere mykje av energien sin mot, for slik å kunne leve oppå ei søyle saman med Vårherre. Opphopinga av energi i denne delen av hjernen må ha vore så sterk at behovet for menneskeleg samvær og sosialt samnøyte fall bort fullstendig.

Har ein Maslows behovspyramide i mente, kan ein seie at denne kognitive treeininga representerer ulike behov mennesket treng å tilfredsstille. Reptilhjernen vil til dømes freiste å overleve ved å unngå fare og verne om territoriet sitt, pattedyrhjernen vil søkje sosialt samhald, medan den nye delen av hjernen søkjer åndeleg tilfredsstilling. Som i Maslows modell kan ein tenkje seg at det eine behovet ikkje blir dekt før det andre er oppfylt, slik at ein til dømes ikkje greier å rette energi mot den åndelege delen av hjernen, før pattedyrhjernen sine sosiale behov er gjort til lags. Så lenge ein ikkje har dekt det individuelle behovet for sosial samanheng, er det ikkje å vente at ein skal kunne dekke det åndelege behovet. Det er dette som skjer med Glahn som vender ryggen til menneska og søkjer seg mot einskapen i naturen. Han har rett nok mang ein fagnadstime ute i skogane, men den glimtande kjensla av samvær med det høgste greier ikkje sløkkje lengta hans mot menneskeleg samvær og med-eksistens. Utan Edvarda er han like einsam. Glahns einsemd har sitt opphav i ei kjensle av å ikkje høyre til, av å vere plassert utanfor ein samanheng som stadfestar eksistensen. Han er eit flakkande dyr som vandrar aleine gjennom skog og mark. I mangel på ei betre grunnflate å basere tilværet på, freistar han å minimere dei sosiale behova ved å kanalisere kognitiv energi mot den åndelege delen av hjernen. Og i små naturovrande stunder når han ein åndeleg ekstase kvar skog og mark kjem til live ikring han. Men sidan det sosiale behovet ikkje allereie er oppfylt, kan han ikkje ta del i den naturlege einskapen. Han fell straks attende til den jordiske eksistensen. I motsetnad til ein Simeon Stylitt – som sannsynlegvis allereie hadde metta sine sosiale behov – endar Glahn opp som ein mislukka eremitt, ein tragikomisk helgen som alltid vantar noko.

Det urovekkjande er at Glahn aldri finn seg til rette korkje her eller der. Han klarar aldri å bryte inn i ein sosial fellesskap, og naturen kan ikkje møte forventingane hans. Han går då også til slutt under i ein limbo-tilstand mellom natur og sivilisasjon, utan heilt å tilhøyre nokon av delane. Gud, kor eg kunne tenkt meg å forsvinne i naturen sjølv. Ikkje for å oppheve meg sjølv, for då er eg jo attende ved meiningsløysa, men å bli nedheva. Det er ikkje tilfeldig at mykje moderne poesi går ut på å flytte blikket ein diktar frå, til kvinneaugo eller barneaugo eller kva det no måtte vere. Eg hugsar eg ein gong las ei aldeles nydeleg novelle av russaren Jurij Kazakov om ein sirkusbjørn som rømmer inn i skogen. Alt i novella blir skildra med bjørneblikk. Luktesansen, høyrsla og instinktet tilhøyrer bjørnen – ikkje mennesket. Sakte men sikkert vender den menneskevande bjørnen attende til naturen. Eg skulle ønskje eg kunne gjere det same. At eg kunne vere midt i ein hjord ute på markene i timane før sola går ned, eller sjiraffen som strekkjer halsen mot himmelen eller reven som spring over ein tagal motorveg og inn i buskaset. Eg vil plassere augo dit der alt er ladd med meining. Der ingenting er redusert til Newtons lover eller utrekningar på ei tavle. Eg vil attende til sansinga. Der Gud bur i lynet og noko talar i vinden og der ei vogn susar over stormhimmelen. Eg vil vere dyret som ser meininga i alt når ingenting blir tolka eller løyst eller forklart med tørr fornuft. Eg vil vere det første mennesket som var vitne til elden og såg alt så tydeleg. Men akkurat som i tilfellet Glahn er det heile berre ein potent draum. Eg kan aldri bli eit dyr, eg kan aldri vende attende til naturen, for eg er eit menneske. Det blir verande som ein draum. Og hadde det ikkje vore ein draum, hadde eg ikkje elska den.

Å leve i einsemda er med andre ord å jage ein draum som sit fast i eit flugepapir. Ein ønskjer å erstatte grunnleggjande menneskelege behov med eit åndeleg behov ein ikkje har midlar til å stilne. Å gå inn i naturen med apoteosen som det ekstatiske og eksessive endepunkt fordi ein vantar menneskeleg fellesskap, er å ta på seg ei tvangstrøye i den trua at det er venger å flyge med. Eg vil heller trå etter nærleik med menneska, etter omtanke og fred. Kanskje er det av egoistiske grunnar. Det er godt mogleg eg berre gjer det fordi eg skjønar at draumen om fred i Guds famn er ein vidfemnande prosess som går i fleire trinn. Kanskje det, men målet heilager midla, som ein seier. Difor lyt eg helst slutte å skrive med mål om å finne sæla. Det er som å tru at ein skal finne skatten i enden av regnbogen ved hjelp av brevduer. Gjennom skrivinga freistar eg å finne fram til den same ordninga eg oppdaga langsmed gravstøttene på gravlunden. Men i desse bokstavane eg festar på ein glinsande skjerm ved hjelp av eit digitalt markeringsspråk, ligg det berre forgjengelege teikn og symbol som freistar å vende det indre auget mitt mot det åndelege. Det ville vore betre om eg slutta å drikke, gjorde ferdig utdanninga og fann meg eit kvinnfolk og eit hus på landet og ein beskjeden jobb i det lokale biblioteket. Ikkje for å finne lukka. For eg trur ikkje på lukka meir enn eg trur på rusen eller inkassobyrået. Men eg trur på det stille livet i glede og sorg med andre. Eg trur på den freden ein oppnår når ein har funne flokken sin. Og difor vil eg heim til menneska.

Først publisert i Magasinett.