Frå skap til skap

  – Skal du ikkje gifte deg snart? spør mor mi.

Den unge mannen svarer.

– Eg kjem aldri til å gifte meg. Aldri. Han lukkar munnen bestemt.

Yu Chen (22) frå Yinchuan i Ningxia-provinsen i Nordvest-Kina fortel med mild røyst. Den svarte luggen heng ned i panna. Genseren er raud og teiknar ein ”v” over ei svart t-skjorte. Når andre snakkar lyttar han merksamt, nikkar ivrig og kastar luggen vekk frå augo. Då Yu var 14 år, aksepterte han legninga si. Vennene veit. Mamma veit. Dei snakkar aldri om det.

– Ikkje spør, ikkje fortel, seier Yu med eit skeivt smil. Vel ti år etter at homofili vart fjerna frå lista over psykiske lidingar, står skapdøra på gløtt i Kina.

Vert synlegare
I 1997 vart lova som kriminaliserte homofili i Kina fjerna. Sidan 2001, då myndigheitene vedtok at homofile heller ikkje var sjuke, har aktivistar omtrent anna kvart år stilt krav om ei ekteskapslov for homofile. Myndigheitene har ikkje gjeve etter, men aktivistane misser ikkje motet.

Dei siste åra har lesbiske og homofile par fronta oppsiktsvekkande kampanjar, der dei har halde symbolske bryllaup på offentlege stader. Homofile i Shanghai feira sin fjerde pride-festival i 2012.

Også i mange mindre byar har ulike støttegrupper vakse fram frå miljø av lesbiske, homofile, bifile, transseksuelle og andre skeive (LGBT) i seinare år.

LES OGSÅ: Retten til liv

Utbreidd diskriminering
Homo-rettar i Kina har kome langt sidan homofile vart forsøkt behandla med elektrosjokk på 90-tallet. Majoriteten vel likevel framleis å bli i skapet.

– Mange tenkjer på homofili som amoralsk, sjukt, synonymt med AIDS, unormalt og u-kinesisk, skriv Elisabeth L. Engebretsen i artikkelen «A Rainbow Anniversary: On the Paradoxes of Lesbian and Gay Life in Contemporary China» frå 2009. Ho er stipendiat ved Universitetet i Helsinki og har forska på kjønn og seksualitet i Kina.

Homofile har ikkje noko juridisk vern i Kina. I sommar vart organisasjonen bak Beijing LGBT Center kasta ut frå lokala dei nytta, etter naboklagar om at eigedommen vart leigd ut til ”the use of gay people”.

Ein månad før «Shanghai Pride» fant stad i fjor, fanst ingen informasjon om festivalen på Internett. Erfaringar frå tidlegare år, då politiet stogga nokre av arrangementa, gjorde at møtestadene vart oppgjevne berre nokre dagar i førekant. «You know why…» heitte det på nettsida.

Mange tolka det difor som eit steg i riktig retning då den statseigde tv-kanalen CCTV i fjor forsvarte homofile sine rettar. Det skjedde etter at skodespelaren Lu Lining kalte homofili «skamfull oppførsel som vert fordømd av Gud» på sin blogg.

Eit bryllaup mellom to menn i Fujian-provinsen tidlegare i haust fekk stor merksemd, og homorettsaktivistar meinte dette også reflekterer aukande toleranse.

LES OGSÅ: Forbyr omvending av homofile

Strengare kontroll
Trass i framstega meiner forskaren Elisabeth L. Engebretsen at kinesiske myndigheiter slår hardare ned på LGBT-miljøa sin forsiktige revolusjon enn tidlegare.

– Dei siste fem åra har myndigheitene i aukande grad kontrollert, sensurert og skremt LGBT-grupper som står bak sosiale og kulturelle arrangement, skriv Engebretsen i ein epost.

– I fjor var det til dømes nesten umogleg å arrangere «Beijing Queer Film Festival». Arrangørane fortalte om mykje vanskelegare vilkår enn ved oppstarten for ti år sidan.

– Kinesiske myndigheiter er livredde for at befolkninga skal samle seg i kritikk mot det sentrale styret, inspirert av den arabiske våren eller rørsler som «Occupy Wall Street», meiner Engebretsen. Sjølv om LGBT-miljøer oftare vert rekna som subkulturelle enn som politiske grupper, handlar deira arbeid i botnen om fridom og demokratisering. Dermed er gruppene politisk betente.

LES OGSÅ: – Må svara når menneskeverd blir krenkt

Ekteskapets lenkjer
For dei fleste homofile i Kina er det likevel familien som set den mest solide låsen på skapdøra. Ifølgje den kjende kinesiske sosiologen og homorettsforkjemparen Li Yinhe, lever omlag 80 prosent av Kinas homofile menn i heteroseksuelle ekteskap.

Professor Lucetta Kam ved Shantou-universitetet samanfattar situasjonen slik:

– Det heterofile ekteskapet er den einaste aksepterte leveforma for ein ansvarleg vaksen kinesar.

I artikkelen «Opening up Marriage: Married Lalas in Shanghai» frå 2010 skildrar Kam, som har forska på kjønn og seksualitet i Kina, korleis familie, slektningar, kollegaer og andre spør og grev om eins sivile status når ein når ein viss alder («lala» er det kinesiske ordet for lesbisk).

Det sosiale presset gjer at kinesarar i slutten av tjueåra nærmast er pålagde å gifte seg. Endar ein opp som ugift og «for gammal», risikerer ein ikkje berre å bli stempla som ein uansvarleg borgar. Ugifte vert i tillegg sett på som uattraktive, med dårlege sosiale antenner og svak helse, ifølgje Kam.

Forskaren meiner gruppa vert oppfatta som ei byrde for samfunnet. Stigmatiseringa rammar også foreldra.

– Dagens foreldre vaks opp i ei tid der politisk innblanding i det private var vanleg. Eit kvart politisk eller sosialt avvik kunne påverke liva deira. Det vert rekna som ansvarlege foreldre si plikt å hjelpe barnet til å gifte seg og dermed følgje norma, skriv Kam. 

Tomt på barrikadane
Yu Chen fiklar med eit glas varmt vatn. Han sit inst i eit hjørne på ein kafé i Yinchuan. Ved sidan av han sit venninna Yang Wei Yao. Dei to bur i ein av Kina sine fattigaste provinsar. Samanlikna med Beijing og Shanghai er dette langt ute på bygda, og kunnskapen om homofili er lågare enn i dei store byane.

– Vi snakkar aldri om situasjonen til homofile, ikkje eingong i LGBT-miljøet. Eg kjem aldri til å stå på barrikadane. Aktivistane i Beijing og Shanghai er langt vekke. For oss er det dei driv med urealistisk, seier Yang.

Den 22 år gamle kvinna har kortklippa stritt hår. Ho tenkjer seg om før ho svarar og snakkar lenge når ho først er i gang. Bestemte ord vert understreka med breie armrørsler.

– Ingen bilete, seier ho.

LES OGSÅ: Kina som komedie og tragedie

Einsam kamp
Då Yang var 13 år, byrja ho å lure på om ho var annleis enn dei andre i heimbyen. Ho følte motvilje om gutar tok på ho, medan ho ville nærare jentene. Yang forstod ikkje kvifor ho kjende ei dragning mot jenter. Ho hadde aldri høyrt om homofili.

– Eg kunne ikkje ein gong ordet for lesbisk. Då eg flytta til Yinchuan som 19-åring, hadde eg mine første erfaringar med ei anna jente. Ho var min første kjærast og den som lærte meg at det fanst noe slikt som å vere lesbisk, fortel Yang.

Som 20-åring aksepterte ho legninga si. Ho er open til venner, svarer på vennlege spørsmål og ignorerer dei som dømmer, seier ho.

– Kva med foreldra dine?

– Dei veit ikkje. Yang ser bort. Blunkar. Smilet stivnar.

– Berre tanken på å fortelje dei det skremmer meg.

Stille.

– Kvifor?

– Eg trur ikkje dei vil forstå. Eg og pappa har ikkje et nært forhold. Når det gjeld mamma…

Yang tek ein pause.

– Eg vil ikkje såre henne. Ho ser meg i augo.

– I Kina finn du ein del menneske som godtek homofili, men mange synest det er uakseptabelt. Dei trur eg er sjuk, seier ho.

I Yinchuan er unge homofile einsame i sin kamp mot manglande forståing.  

Shanghai: Skilnadane er store mellom dei store byane og landsbygda i Kina.

Ein annan planet
33 timar med tog søraust for Yinchuan vert grå blokkar bytta ut med skyskraparar som gjev ein kink i nakken. Det er ikkje berre det karakteristiske tv-tårnet som gjev assosiasjonar til ein annan planet når ein kjem til Shanghai på austkysten. Dette er langt frå det Kina Yu Chen og Yang Wei Yao lever i.

– Nei, eg skal ikkje gifte meg. Bin Hu er 24 år og kjem frå Shanghai. På visittkortet kallar han seg «Trend Spotter & Strategy Designer». Brillene og kvisene gjev den slanke mannen ein nesten barnleg utsjånad. Når han opnar munnen, verkar han straks eldre.

– Eg har fortalt storesystera mi at eg er homofil. Ho støttar meg. Det vil gjere det enklare for foreldra mine, når eg skal kome ut til dei, seier Bin og smiler breitt. Det ser nesten ut som han gler seg. Bin har tru på at foreldra kjem til å forstå, men meiner dei vil trenge tid og informasjon.

– Mange i foreldregenerasjonen har veldig lite kunnskap om homofili, men det er mogleg å endre, seier han.

LES OGSÅ: Under beltestaden på kinesarane

Aktivistane
I motsetnad til Yang og Yu i Yinchuan er ikkje Bin åleine. Han er éin av kring ti frivillige som driv gruppa «Aibai», ei støttegruppe der alle som identifiserer seg med LGBT-miljøet er velkomne.

Ein laurdag i oktober i fjor vert «Shanghai Pride» avslutta med eit møte i regi av gruppa. Kring seksti menn og kvinner har samla seg i eit tehus i Hongkou-distriktet i Shanghai. Til skilnad frå dei andre arrangementa under festivalen er alle her kineserar og ikkje utlendingar.

Rommet kjennest nesten like overfylt som ein togstasjon i den kinesiske fellesferien, men andleta er langt meir forventningsfulle enn stressa togpassasjerar sine. Låtten sit laust. Sjenerte blikk møter dei meir vågale, og kommentarar vert kasta rundt i rommet. Mange kjenner kvarandre frå før.

– Eg brukte fleire år på å akseptere kven eg er. Det var ein tøff prosess, som vart endå vanskelegare fordi eg var åleine. Eg vil gjerne hjelpe andre som går gjennom det same, fortel Bin.

Så vert han stille og vender andletet mot inngangen. Dagens stjerne har endeleg kome. Forfattaren Lu Rong skal snakke om ein trend som dei seinare åra har blitt ein utveg for desperate homofile i Kina.

LES OGSÅ: Vil hungra etter Kina-kunnskap

Kameratar i ekteskap
Såkalla falske ekteskap, der lesbiske og homofile giftar seg med kvarandre, er blitt vanlegare i Kina dei siste åra. Liksom-friarane kan finne sine potensielle ektefellar gjennom venner, på Internett, eller på ein av fake-marknadene som stundom vert arrangerte i Shanghai.  Frivillig: 24-åringen frå Shanghai er aktiv i LGBT-gruppa Aibai. Han vil engasjere seg for å hjelpe andre som er på veg ut av skapet.

Lu Rong, som har skrive boka Mine homofile born, er ikkje utelukkande negativ til slike ekteskap.

– I nokre tilfelle kan det fungere, men då bør ein lage ein kontrakt med klåre vilkår for ekteskapet, rår ho dei lyttande menneska. Det er mange omsyn å ta; kor ofte skal ein vitje svigerfamiliane, korleis skal ein bu, og kva gjer ein om foreldra kjem på umeldt besøk?

LES OGSÅ: Studerer kinesisk i Beijing

Harmoni eller tragedie? 
Dei mange spørsmåla knytt til liksom-ekteskap vert ivrig diskuterte på møtet i tehuset.

– I fire år har eg vore gift med ein god venn av meg som er homofil. Kjærasten min er også gift med ein homofil mann. Ektemennene våre er kjærastar.

Ei kvinne som sit fremst i rommet fortel med stødig røyst. Kinna er runde og mjuke, men augebryna er strengt markerte. På kvar side av hovudet har ho barbert bort håret. Resten av den gulbleika manken er dregen bak i ein stram hestehale.

– Eg bur med kjærasten min, men vi bur nærme ektemennene våre, slik at det er meir praktisk å framstå som ektepar, fortel ho, før ho avsluttar den korte, men samstundes svært kompliserte historia: – Vi lever i harmoni.

Ikkje alle er overtydde.

– Kor mange her planlegg å inngå falske ekteskap, spør Lu Rong, forfattaren. Ingen rekkjer opp handa. Mange kikar rundt seg. Lutar skuldrane nesten umerkeleg.

– Kor mange har ikkje tenkt å gifte seg, spør ho. Omkring halvparten strekkjer ei hand i vêret, nokre meir sjølvsikkert enn andre.

Ein mann tidleg i tjueåra reiser seg på nest bakarste rad. Den kvite jakka har blå og grøne striper og sit stramt. I halsen har han eit smalt slips.

– I staden for å dekkje over ei løgn med ei anna, burde ein heller komme ut av skapet. Falske ekteskap er ikkje ei varig løysing, deklamerer han.

Dei andre deltakarane klappar. Lu Rong tek ordet på ny.

– Når du går inn i eit falskt ekteskap, vert du ein skodespelar. Manuset er allereie skrive, og du har ikkje lenger regien, seier ho.

Kvinna med håret i den stramme halen og dei tre partnarane seier ikkje meir. 

Ventar haldningsendring
Forskaren Elisabeth L. Engebretsen er blant dei som meiner arbeidet til dei mange LGBT-gruppene ber frukter. Ho trur ei haldningsendring er på veg.

– Det er blitt meir stovereint å seie at det finst LGBT-personar i Kina, hevdar Engebretsen. Ho peiker på at fleire foreldre har stått frem i media og sagt at dei elskar sine born uansett legning. Deira bodskap har ofte vore at det er umoderne og usivilisert å tvinge sine born til å gifte seg mot eigen vilje. Mange unge kinesarar har dessutan større økonomisk fridom enn sine foreldre.

– Det er nesten umogleg å velje bort ekteskap heilt, men unge kinesarar i dag kan i større grad velje kven dei skal gifte seg med og når, seier Engebretsen.

Mange reiser frå heimstaden sin for å arbeide i dei store byane. Dei sender pengar heim for å støtte foreldre og anna slekt.

– Desse kan overtyde familien om at dei ikkje har tid til å finne seg ein partnar. Fleire kvinner eg kjenner, både skeive og streite, orsakar seg også med at dei ikkje kan finne ein partnar som aksepterer deira høge utdanning og uavhengige livsstil, fortel Engebretsen, og legg til:

– Ei haldningsendring er definitivt på veg i Kina.

LES OGSÅ: Den usynlege minoriteten

Framtida 
I Yinchuan har den unge kvinna Yang Wei Yao budd saman med kjærasten i to år. Ho reiser nesten aldri den vesle timen heim til foreldra. Yu Chen er singel. Han fortel om ein homofil mann han kjenner til, som gifta seg med ei lesbisk kvinne.

– Kan eg møte dei?

– Umogleg, svarar Yu.

– Det er deira store løyndom. Dei vil ikkje at nokon skal vite, og synest det er ei stor skam at dei lever slik, hevdar han. ­

– Eg kan ikkje gifte meg med ei kvinne. For at eg skal bli lukkeleg må heile tankesettet endrast. Det kjem ikkje til å skje i mi levetid, legg han til.

Han ser på venninna, som sit ved sidan av ham i sofaen. Yang er hakket meir positiv.

– Homofili kjem til å forbli tabu i mange år framleis, men eg trur vi går i riktig retning, seier ho og kryssar armane bestemt.